خسارت قراردادی و آثار ناشی از آن (قسمت اول)

– مفهوم خسارات قراردادی :

خسارت قراردادی به موردی اطلاق می‎شود كه به موجب تعهدی لازم الاجراء در حین قرارداد، شخصی به‎لحاظ عهد شکنی ناگزير از جبران خسارت به طرف مقابل در معامله می‎شود. در این شماره به طور اختصار ضمن بررسی اقسام آن، به این مسئله خواهیم پرداخت که چگونه قانونگذار با تعبیه ساز و کارهایی از یک طرف امنیت و سرعت اجرای قراردادها را تأمین نموده، و از طرف دیگر به عنوان عاملی بازدارنده به کاهش میزان دعاوی ناشی از تخلفات قراردادی توجه کرده است.

خسارت قراردادی به موردی اطلاق می‌شود که به موجب تعهدی لازم الاجراء در حین قرارداد، شخصی به ‌لحاظ عهدشکنی ناگزیر از جبران خسارت به طرف مقابل در معامله می‌شود. قانونگذار با اتخاذ ساز و کارهایی امنیت و سرعت اجرای قراردادها و کاهش میزان دعاوی ناشی از تخلفات قراردادی را تأمین می‌نماید.منظور از خسارت به معنی ضرر و زیان است و زمانی که از تأدیه خسارات بحث می‌شود (موضوع مواد ۲۲۷ و ۲۲۹ قانون مدنی) به معنای چیزی است که برای جبران ضرر پرداخت می‌شود، همچنین در ماده ۲۲۶ قانون مدنی در مورد عدم انجام تعهد از طرف یکی از دو طرف معامله، طرف دیگر می‌تواند ادعای خسارت نماید.

– اقسام خسارت :

در یک تقسیم‌بندی کلی خسارت به دو گونه قابل تصور است:

الف – خسارت ناشی از قرارداد؛ چنانچه بین زیان دیده و عامل ورود ضرر، قراردادی معتبر منعقد شده باشد و خسارت ناشی از اجرا نکردن مفاد این قرارداد باشد، در این صورت قراردادی و گرنه غیر قراردادی است.مفهوم مسئولیت قراردادی، تعهدی است که در نتیجۀ تخلف از مفاد قرارداد، برای اشخاص ایجاد می‌شود.

ب – خسارت غیر قراردادی؛ برخلاف مسئولیت مدنی قراردادی، در مسئولیت خارج از قرارداد که ضمان قهری نیز لقب دارد، در آن قراردادی در کار نیست.تعریف ساده‌ای که می‌توان از مسئولیت مدنی کرد اینکه؛ شخصی که با دیگری رابطه قراردادی ندارد (یعنی قراردادی تنظیم نکرده) لیکن به دیگری خسارتی وارد کند، موظف به جبران آن است و در برابر او مسئولیت مدنی دارد یا ضامن است.

نکته: که به مسئولیت قراردادی و نیز غیر قراردادی تعبیر می‌شود.

– راه‌های جبران خسارت:

راه‌هایی که برای جبران خسارت می‌توان برشمرد یکی آن است که :

وضع زیان‌دیده به حالت قبل از ورود ضرر برگردانده شود مانند درمان شکستگی ناشی از تصادف با عابر پیاده بر عهده گرفته شود و یا صافکاری خودرویی که در تصادف غیر عمدی دچار حادثه شده، انجام شود،زیرا ضرر کاملاً از بین می‌رود و خودرو به حالت اولیه بازمی‌گردد.

راه حل دیگر نیز جبران خسارت از طریق دادن معادل آن است، این راه حل وقتی کاربرد دارد که اعاده‌ی وضع به حالت قبل از ورود زیان میسر نباشد. این روش جبران خسارت یا دادن معادل غیرنقدی یا جبران نقدی ضرر است. برای جبران خسارت‌های بدنی و معنوی بیشتر از روش جبران نقدی استفاده می‌شود.

تعیین میزان و نحوه جبران خسارت توسط قانون (مانند حکم دادگاه)، و یا عرف (تعیین ضمنی طرفین)

– شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی:

1. برای اثبات این مسئولیت، وجود قرارداد ضرورت دارد لذا احراز رابطۀ قراردادی میان خواهان و خوانده یکی از ارکان آن است.
2. این رابطه فقط در مورد طرفین قراردادی باید باشد، بر این اساس اگر طرف قرارداد به شخص دیگری که خارج از قرارداد است.ضرری بزند، این مسئولیت قراردادی نخواهد بود.
3. باید بین خسارت وارده و قرارداد، رابطه علیت باشد که بتوان گفت خسارت در نتیجۀ عدم اجرای تعهد به وجود آمده است؛ برای مثال در قرارداد خرید و فروش آپارتمانی، اگر فروشنده در موعد مقرر تحویل ندهد و ضرری از این بابت به مشتری وارد شود، این در نتیجۀ مسئولیت قراردادی است.

– بقا و دوام معاملات با وجه التزام :

هنگامی که قراردادی منعقد می‌شود که موضوع آن انجام کار یا ساختن چیزی است، همیشه این تردید وجود دارد که شاید متعهد پایبند به تعهد خود نباشد یا در انجام آن تأخیر داشته باشد، همچنین ممکن است پس از اجرای قرارداد مشخص شود در عملیات و کار انجا‌‌م‌شده نواقصی موجود است، بنابراین در این میان چکی به عنوان ضمانت بین طرفین رد و بدل می‌شود تا پشتوانه ای از برای تعهد فرد صادر‌کننده تلقی شود. در معاملات بزرگ مانند مسکن و خودرو نیز یکی از تضمینات موجود در این نوع قراردادها، گنجاندن مبلغی به‎ عنوان وجه التزام است. به این نحو که متعاملین به ‌منظور جبران خسارتى که از عدم اجرای تعهد توسط هریک طرفین ایجاد می‌شود، می‎توانند مبلغى را در قرارداد پیش‌بینى کنند که هرگاه تعهد اجرا نشد مبلغ پیش‌بینى شده به زیان‌دیده، پرداخت شود. در واقع رابطه ای بین عامل ورود زیان و زیان دیده بوجود می آید که زیان دیده را طلبکار و عامل ورود زیان را بدهکار می نماید و موضوع این رابطه جبران خسارت است.

– اقسام تخلف از تعهد قراردادی:

در اقسام تخلف از تعهد قراردادی دو نوع از آن قابل اشاره است؛

1. 1. نوع اول اين‎كه پس از وقوع تخلف متعهد، انجام تعهد غير ممكن مي‎شود و مبلغی که به عنوان جریمه تعیین شده، از طرفی که از انجام آن امتناع کرده اخذ و به طرف دیگر معامله پرداخت می‎شود و دریافت آن بدل از انجام تعهد تلقی می گردد. مانند این‎که تالاری جهت برگزاری مراسم عقدی در شب عید غدیر به اجاره داده شود، که در اين فرض آن‎چه به موجب قرارداد براي ذینفع موضوعیت داشته همزمان بودن تاریخ و انجام تعهد است که در این‎صورت اجرای تعهد دیگر موضوعیت ندارد و لذا صرفاً به درخواست جبران خسارت ناشي از عدم انجام تعهد اکتفا می‎شود.
2. نوع دوم اين است‎كه با وجود تخلف مزبور انجام تعهد باز هم ممكن باشد ولي انجام تعهد فقط به تأخير افتاده باشد، یعنی پس از سپري شدن زمان مقرر براي اجراي تعهد، هنوز امكان انجام آن از بين نرفته و تحقق آن در خارج از زمان مقرر براي ذینفع مفيد باشد. بدیهی است در اين صورت وی می‎تواند علاوه بر درخواست اجراي اصل تعهد قراردادي، خسارت ناشي از تأخير را نيز مطالبه كند.

همچنین بخوانید:

قسمت دوم خسارت قراردادی و آثار ناشی از آن

قسمت سوم خسارت قراردادی و آثار ناشی از آن

قسمت چهارم خسارت قراردادی و آثار ناشی از آن