ماهیت معاونت در جرم در نظام حقوق کیفری ایران

– تعریف معاونت:

یک کلمه عربی است که از مصدر  عون  به معنای مساعدت کردن و یاری رساندن ، گرفته شده است . در اصطلاح حقوقی معاونت در جرم یعنی اینکه فردی بدون دخالت مستقیم و تنها به صورت غیر مستقیم در وقوع جرم اثر گذاشته باشد ؛ به این فرد معاون در جرم گفته می شود .

معاون جرم تنها به تحقق نتیجه اصلی جرم کمک می کند و کسی که عمل اصلی را در جرم انجام میدهد خود مرتکب است . مثلا الف ، ب را ترغیب به ضرب و شتم ج می کند . در این مثال الف معاون در جرم و ب مرتکب اصلی است که به او مباشر گفته می شود . البته این نکته را نباید فراموش کرد که معاون جرم باید نسبت به عمل مجرمانه مرتکب و اینکه با دخالتش می تواند در وقوع جرم اثر گذار باشد ، آگاه باشد . بنابراین برای تحقق معاونت در جرم بین عمل مرتکب اصلی جرم و معاون جرم وحدت قصد وجود داشته باشد .

– مصادیق معاونت درجرم :

در قانون برای معاونت در جرم مصادیق متنوعی ذکر شده است مثل ترغیب ، تطمیع ، حیله و نیرنگ و … . در این راستا قانون گذار در ماده 126 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 ، اقدام به بیان موارد اشخاص معاون جرم کرده است . طبق این ماده معاون در جرم کسی است که :

1 ) معاونت از طریق تحریک، ترغیب، تهدید یا تطمیع

الف) تحریک: توصیه و تشویق و فرمان به ارتکاب جرم

نکته: برای آن‌که تحریک به ارتکاب جرم، معاونت محسوب شود باید ویژگی ذیل را داشته باشد:

1. تحریک باید مستقیم باشد؛ یعنی اندیشه ارتکاب جرم به‌وضوح بیان و به دیگری القاء شده باشد.
2. تحریک باید فردی باشد؛ بنابراین مخاطب تحریک باید شخص معلوم و معین باشد و تحریک به‌طورکلی بیان نشده باشد.
3. تحریک باید مؤثر باشد؛ یعنی از تحریک نتیجه‌ای (جرم یا لااقل شروع به جرم) به ‌دست ‌آمده باشد.

ب) ترغیب: ایجاد میل و علاقه به ارتکاب جرم

ج) تهدید: که شخص را وادار به ارتکاب عملی برخلاف میل باطنی خود می‌کند که در صورت امتناع، احتمال خطر جانی یا مالی یا آبرویی برای تهدید شونده وجود دارد

د) تطمیع: که انگیزه ارتکاب جرم بیشتر جنبه مادّی و مالی دارد.

2 ) معاونت از طریق دسیسه، فریب و نیرنگ: اعمالی که شخص با صحنه‌سازی و توسل به کاری خدعه‌آمیز، قصد ارتکاب جرم را در دل مباشر پرورش دهد.

3- معاونت از طریق تهیه وسائل ارتکاب جرم: مانند تهیه اسلحه با علم به این که اسلحه برای ارتکاب جرم به کار برده خواهد شد.

4-معاونت به واسطۀ‌ ارائه طریق: روش و راه ارتکاب جرم را مستقیم یا غیرمستقیم به مباشر یاد بدهد با علم و عمد در ارائه اطلاعات برای ارتکاب جرم.

5-معاونت به وسیلۀ تسهیل ارتکاب جرم: مانند کسی که دست‌های دیگری را از پشت بگیرد تا شخص دیگر با زدن ضربه‌ای او را به قتل برساند. یا آگاه ساختن سارقین به وجود پلیس یا صاحب‌خانه

بر اساس ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که در شرع یا قانون، مجازات دیگری برای معاون تعیین نشده باشد، مجازات وی به شرح زیر است:

1- در جرائمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دائم است، حبس تعزیری درجه دو یا سه

2 – در سرقت حدی و قطع عمدی عضو، حبس تعزیری درجه پنج یا شش

3- در جرائمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی است سی و یک تا هفتاد و چهار ضربه شلاق تعزیری درجه شش
4 – در جرائم موجب تعزیر یک تا دو درجه پایین تر از مجازات جرم ارتکابی

– ارکان تشکیل دهنده معاونت در جرم :

ارکان تشکیل دهنده معاونت در جرم شامل رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی است؛

1 ) رکن قانونی:

معاونت در جرم در صورتی قابل مجازات است که شخص، مرتکب اصلی جرمی را که در قانون برای آن مجازات تعیین شده است، یاری و مساعدت نماید. رکن قانونی این جرم ماده 126 قانون مجازات اسلامی است. در این‌که آیا معاونت، جرم مستقل است یا نه اختلاف عقیده وجود دارد برخی (طرف‌داران مکتب تحققی) آن‌ را جرم مستقل دانسته و معتقدند که به تعداد شرکت کنندگان در جرم، جرائم مستقل پیدا می‌شوند و برخی دیگر ( طرف‌داران نظام یگانگی جرم ) معاونت را وابسته به جرم اصلی ‌دانسته و معتقدند که معاون جرم از مجرم اصلی یا مباشر جرم، « اکتساب مجرمیت » می‌کند.

2 ) رکن مادی:

چهار عامل در تحقق این رکن دخالت دارند؛

الف) تحقق عمل مادی مثبت : یعنی ترک فعل نمی‌تواند عنصر مادی جرم معاونت قرار گیرد، بنابراین هرگاه کسی که مطلع از وقوع جرم است مرتکب آن را معرفی نکند یا از ارتکاب آن ممانعت به عمل نیاورد؛ معاون جرم محسوب نمی‌شود.

ب ) تحقق فعل مجرمانه در خارج : اگر شخص معاون پس از شروع به معاونت، به دلیل عوامل خارجی که ارادۀ او در آن دخالت ندارد، از عمل خود منصرف شده و معاونت واقع نشود، صرف شروع به معاونت قابل مجازات نیست، هر چند که معاونت در شروع به جرم قابل مجازات است.

پ ) وحدت وجود قصد : در ارتکاب جرم معاونت، لازم است که معاون، آشنایی با چگونگی عمل و کیفیت مجرمانه آن داشته باشد و با تهیه مقدمات، همکاری در فعل ارتکابی را اراده نموده و خواستار حصول نتیجه مجرمانه از طرف مباشر جرم نیز باشد.
ت ) تقدم یا اقتران زمانی بین عمل معاون و مباشر جرم : در صورتی که اقدام معاون در مساعدت به مباشر پس از وقوع جرم توسط مرتکب اصلی صورت بگیرد، معاونت در جرم تلقی نمی‌شود. بلکه جرم خاصی است که در قانون پیش‌بینی شده است؛ مانند موضوع ماده ۵۵۳ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات

3 ) رکن معنوی:

معاون جرم باید قصد مجرمانه یا سوء نیت داشته باشد و عالماً ‌و عامداً یکی از مصادیق معاونت در جرم را انجام بدهد.