محکومیت، انواع و آثار ناشی از آنها (قسمت اول)

–  تعریف حکم :

به معنای فرمان و دستور دادن و نیز برخود فرمان و دستورمی باشد.زمانی که دادگاه در مورد یک پرونده تصمیم می گیرد اقدام به صدور رأی در آن باره می کند. آرایی که از سوی دادگاه صادر می شود دو نوع است ( حکم و قرار) اگر تصمیم دادگاه دارای دو ویژگی ذیل باشد، آن تصمیم، حکم نامیده می‌شود.

الف – آن تصمیم راجع به ماهیت دعوا باشد،یعنی تصمیم دادگاه، به اصل اختلاف و دعوای میان اشخاص، مربوط باشد.

مثال : شخص الف در دادگاه دعوایی اقامه کرده و مدعی می‌شود که شخص ب؛ به اتومبیل او صدمه زده است. شخص ب؛ در مقابل می‌گوید که شخص الف؛ اصلاً مالک اتومبیل نیست تا بتواند خسارت وارد شده به آن را مطالبه کند؛ تصمیمی که دادگاه در رابطه با درست یا غلط بودن گفته‌های شخص ب؛ می‌گیرد، مربوط به ماهیت دعوا نیست و حکم محسوب نمی‌شود، زیرا ماهیت و اصل دعوا در این مثال، صدمه زدن به یک اتومبیل بوده؛ نه اینکه مالک آن اتومبیل، چه کسی است.

ب – آن تصمیم، دعوای مطرح شده را تمام کند و پرونده را از دادگاه ببرد.

مثال : اگر قاضی به علت پیچیده بودن و تخصصی بودن یک دعوا، تصمیم بگیرد که از یک کارشناس کمک بگیرد و دستور بدهد که پرونده را نزد کارشناس بفرستند، به هیچ وجه نباید گفت که قاضی در مورد دعوا حکم صادر کرده است.

– تعریف محکومیت:

محکومیت،وصف محکوم به حکم مرجع صلاحیتدار را می گویند ( محکومیت کیفری، مدنی یا اداری ) حکم دادگاه مبنی بر مجازاتی که به دنبال اقرار متهم به مجرمیت یا احراز مجرمیت توسط هیئت منصفه مقرر می شود.

– انوع محکومیت:

– محکومیت حقوقی :

یعنی محکوم شدن دردادگاه مدنی گاهی مواقع مسئولیت‌هایی که برای اشخاص ایجاد می‌شود ممکن است از قرارداد ناشی نشده باشد. مثلا، مسئولیتی که در اثر تصادف رانندگی و وارد کردن خسارت به ماشین دیگری، برای یک راننده ایجاد می‌شود. در اینجا قراردادی میان دو راننده وجود ندارد و مسئولیت به پرداخت جبران خسارت وارد شده ناشی از قرارداد نیست.

– محکومیت کیفری :

منظور از محکومیت موثر کیفری مجازاتی است که قانون در دادگاه کیفری برای مجرم تعیین می کند و علاوه بر محکومیت اصلی کیفری مجرم این مجازات در سابقه او نیز ثبت خواهد شد و به عنوان سوء پیشینه در نظر گرفته می شود.

داشتن سوء پیشینه برای اشخاص به معنی محروم شدن از برخی حقوق اجتماعی است که بر حسب نوع جرم کیفری مرتکب شده فرد تعیین می شود و مجرم برای مدتی  از حقوق اجتماعی خود محروم خواهد شد. لازم به یادآوری است که همه محکومیت های کیفری در گواهی های مراجع قضایی صادر نمی شوند یعنی تمامی اجرام کیفری در سابقه افراد ثبت نخواهد شد و سوء پیشینه نمی شود تنها در مواقعی شخص و جرم های مشخص این حالت امکان پذیر است.

– محکومیت موثر کیفری :

محکومیت موثر کیفری به این معنی است که علاوه بر مجازات های کیفری مجازات های تبعی نیز برای جرایم مرتکب شده وجود داشته باشد. منظور از مجازات های تبعی مجازات هایی است که فرد از برخی حقوق اجتماعی برای مدتی مشخص محروم خواهد شد و این مجازات ها در حکم صادره دادگاه ابلاغ یا قید نمی شود اما در قانون موجود است و به تبعیت مجازات اصلی به وجود خواهند آمد پس به این مجازات های تبعی مجازات ها یا محکومیت موثر کیفری گفته می شود که قانون گذار برای آن مدت زمانی را مشخص کرده است. این مجازات در حکم دادگاه فید نخواهد شد و به بیان بهتر می توان گفت که مجازات تبعی آثار محکومیت قطعی کیفری است.

درباره محکومیت موثر، قانونگذار در  قانون مجازات اسلامی در تبصره ماده 41 بیان می دارد : « محکومیت موثر ،  محکومیتی است که محکوم را به تبع اجرای حکم ، بر اساس ماده (25) این قانون از حقوق اجتماعی محروم می کند . »

– محکومیت غیر مؤثر کیفری :

منظور از محکومیت‌های کیفری موثر محکومیتی است که فرد را با مجازات تبعیِ محرومیت از حقوق اجتماعی به مدت مشخص مواجه سازد و اگر فردی محکومیت کیفری موثر نداشته باشد، محکومیت وی در گواهی‌های صادره منعکس نخواهد شد و بالطبع حقوق اجتماعی وی دچار خدشه نمی‌شود. اما اگر همان فرد مرتکب جرمی دیگر شود، محکومیت وی در پیشینه کیفری وی قابل ملاحظه و استناد خواهد بود و ممکن است در شدت قرارهای تامینی صادره از دادسرا یا میزان مجازات وی تاثیر داشته باشد.

– ارتکاب جرایمی که باعث محکومیت موثر کیفری می شود:

مبنای محکومیت موثر کیفری محکومیت های اصلی است که برای جرایم کیفری شخص تعیین می شود یعنی محکومیت های تعیین شده در ماده ۲۵ قانون مجازات های اسلامی مبنای مجازات های تبعی خواهد بود و در گواهی های صادر شده از مراجع محکومیت مؤثر کیفری و مدت زمان آن درج خواهد شد. پس مبنا جرم ارتکاب شده نیست بلکه مجازات های اصلی است که برای محکومیت فرد در نظر گرفته می شود. پس چنانچه در دعوی کیفری شامی خصوصی برای مجرم وجود داشته باشد و در مجازات شخص گذشت نماید مجازات تبعی هم بخشیده خواهد شد. و گاهی در مجازات های اصلی محکوم به عفو یا تخفیف مواجه خواهد شد که در این حالت نیز مجازات و محکومیت مؤثر کیفری نیز به تبعیت آن عفو یا تخفیف می شود.

اما در موارد زیر جرایمی نام برده شده است که شخص علاوه بر محکومیت اصلی به مجازات های تبعی نیز محکوم خواهد شود و همچنین مدت زمان محروم شدن از حقوق اجتماعی آن نیز ذکر شده است.

• سلب حیات و حبس ابد که مدت رمان مجازات تبعی آن هفت سال تمام پس از توقف در اجرای حکم قصاص عضو یا قطع عضو و در حالتی که دیه مشخص شده نصف دیه کامل مجنی علیه باشد و همچنین حبس بیش از پنج سال به مجازات تبعی سه سال محرومیت در حقوق اجتماعی می باشد.
• جرایم حدی که محکوم به ضربه شلاق شده باشد یا قصاص عضوی که برابر یا کمتر از دیه انسان کامل باشد و حبس بین دو سال تا پنج سال، محکوم به مجازات های تبعی دو سال محروم از حقوق اجتماعی خواهد بود.

همچنین بخوانید:

قسمت دوم محکومیت، انواع و آثار ناشی از آنها