صلاحیت محاکم ( دادگاه ها) در نظام حقوقی ایران

صلاحیت دادگاه عبارت است از توانایی و اختیار دادگاه در رسیدگی به دعوا.

دو نوع صلاحیت در دادگاه مدنی وجود دارد.

ذاتی یا مطلق:به طور کلی برای تشخیص اینکه دعوا یا امر به خصوصی از جهت صلاحیت ذاتی در چه مرجعی باید مطرح شود باید به درجه،نوع و صنف دادگاهها توجه داشت.

با عنایت به (ماده26 قانون ائین دادرسی مدنی) تشخیص صلاحیت یا عدم صلاحیت هر دادگاه نسبت به دعوایی که به آن رجوع شده است با همان دادگاه است مناط صلاحیت دادگاه تاریخ تقدیم دادخواست است مگر در موردی که خلاف آن مقرر شده باشد.

نسبی یا محلی: منظور همان صلاحیت محلی دادگاه است یعنی می‏خواهیم بفهمیم دادگاه کدام محل برای رسیدگی صالح است.

دعوا باید در دادگاهی اقامه شود که خوانده در حوزه قضایی آن اقامتگاه دارد.و اگر خوانده در ایران اقامتگاه نداشته باشد در صورتی که در ایران محل سکونت موقت داشته باشد در دادگاه همان محل باید اقامه گردد هرگاه در ایران اقامتگاه و یا محل سکونت موقت نداشته و مال غیر منقول داشته باشد دعوا در دادگاهی اقامه میشود که ماغل غیر منقول در حوزه آن واقع است و هر گاه مال غیر منقول هم نداشته باشد خواهان در دادگاه محل اقامتگاه خود اقامه دعوا خواهد کرد. (ماده 11قانون ائین دادرسی مدنی)

استثنائات صلاحیت محلی دادگاهها:

دعوا باید در دادگاهی اقامه شود که خوانده در حوزه قضایی آن اقامتگاه دارد و اگر خوانده در ایران اقامتگاه نداشته باشد:

در ارتباط با اشخاص حقیقی:

الف)در صورتی که در ایران محل سکونت موقت داشته باشد در دادگاه همان محل باید اقامه گردد.

ب)و هر گاه در ایران اقامتگاه و یا محل سکونت موقت نداشته ولی مال غیر منقول داشته باشد دعوا در دادگاهی اقامه میشود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است.

ج)هر گاه مال غیر منقول هم نداشته باشد خواهان در محل اقامتگاه خود اقامه دعوا خواهد کرد.(ماده11 قانون ائین دادرسی مدنی)

دعاوی مربوط به اموال غیر منقول اعم از دعاوی مالکیت،مزاحمت،ممانعت از حق،تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه میشود که مال غیر منقول در حوزه آن واقع است اگر چه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.(ماده12 قانون ائین دادرسی مدنی)

در دعاوی بازرگانی و دعاوی راجع به اموال منقول که از عقود و قراردادها ناشی شده باشد خواهان میتواند به دادگاهی رجوع کند که عقد یا قرارداد در حوزه آن واقع شده است یا تعهد میبایست در آنجا انجام شود.(ماده13 قانون ائین دادرسی مدنی)

در ارتباط با اشخاص حقوقی:

با توجه به (ماده 22 قانون ائین دادرسی مدنی)

الف)دعاوی راجع به ورشکستگی شرکتهای بازرگانی که مرکز اصلی آنها در ایران است

ب)دعاوی مربوط به اصل شرکت

ج)دعاوی بین شرکت و شرکاء

د)اختلاف حاصله بین شرکاء

ه)دعاوی اشخاص دیگر علیه شرکت

تا زمانی که شرکت باقی است و در صورت انحلال تا وقتی که تصفیه امور شرکت در جریان است در مرکز اصلی شرکت اقامه میشود.

با توجه به (ماده 23 قانون ائین دادرسی مدنی) در مورد دعاوی ناشی ازتعهدات شرکت در مورد اشخاص خارج از شرکت در محل های زیر اقامه میشود:

در محلی که تعهد در آنجا واقع شده یا محلی که کالا باید در آنجا تسلیم گردد یا جایی که پول باید پرداخت شود.

اگر شرکت شعب متعدد داشته باشد تعهدات ناشی از هر شعبه باید در دادگاه محلی که شعبه طرف معامله  در آن واقع است اقامه میشود.و اگر شعبه مذکور برچیده شده باشد در مرکز اصلی شرکت طرح اقامه خواهد شد.

در دعاوی و امور خانوادگی مربوط به زوجین،زوجه میتواند در دادگاه محل اقامت خانواده یا محل سکونت خود اقامه دعوی کند مگر در موردی که خواسته ،مطالبه مهریه غیر منقول باشد.

در صورتی که دادگاه رسیدگی کننده خود را صالح به رسیدگی نداند با صدور قرار عدم صلاحیت پرونده را به دادگاه صلاحیت دار ارسال مینماید.دادگاه مرجوع الیه مکلف است خرج از نوبت نسبت به صلاحیت اظهار نظر نماید و چنانچه ادعای عدم صلاحیت را نپذیرد پرونده را جهت حل اختلاف به دادگاه تجدید نظر استان ارسال میکند.رای دادگاه تجدید در تشخیص صلاحیت لازم الاتباع خواهد بود.(ماده 27 قانون ائین دادرسی مدنی)

رسیدگی به قرارهای عدم صلاحیت در دادگاه تجدید نظر استان و دیوان عالی کشور خارج از نوب خواهد بود.(ماده29 قانون آئین دادرسی مدنی)