صغر سن ، بلوغ و رشد

– تعریف مفاهیم صغر سن ، بلوغ و رشد :

افراد از زمانی که متولد می شوند دارای شخصیت می شوند این شخصیت که به تمام انسان ها پس از تولد تعلق می گیرد شخصیتی حقیقی است علاوه بر ایجاد شخیصیت حقیقی پس از تولد از نظر حقوقی باید به مسائل در باب اهلیت این افراد نیز توجه شود. زیرا وضع قواعد مربوط به اهلیت باعث می شود اعمال شخص حقیقی در جامعه شکل قانونی به خود گرفته و نظام مند شود.شخص پس از رسیدن به سن بلوغ شرعی به طور اتوماتیک از حالت صغر خارج می شود ولی برای حصول عنوان رشد و صفت رشید و کسب اهلیت استیفا ضرورتاً باید به 18 سال تمام رسیده باشد.البته 18 سال و اماره رشد در حال حاضر هیچ منشأ و ملاک قانونی ندارد و مستند آن فقط رویه و یک قانون قدیمی منسوخ است.حتی شاید بتوان گفت در قانون جدید و اصلاح سال 1370 در مورد ماده 1210 قانون مدنی سن 15 سال، اماره رشد است.

آنچه تحت عنوان اهلیت تمتع (دارا شدن حق) در حقوق مطرح می شود با زنده متولد شدن طفل به وجود می آید و این اهلیت تا زمان مرگ او ادامه خواهد یافت.به عبارت دیگر انسان ها از زمان تولد تا زمان مرگ می توانند از حقوق قانونی خود بهره مند شوند و برای بهره مند شدن از این حقوق همین که آن حق از حقوق قانونی باشد کافی است و نیازی نیست که طفل سن خاصی داشته باشد.

اما در مورد اهلیت استیفاء (اجرای حق) باید شرایطی و جو داشته باشد تا شخص حقیقی بتواند حق خویش را به اجراء گذارد زیرا اجرای حق از جمله مواردی است که نیاز به یک درک دارد که در شرایط و سن خاصی ایجاد می شود.

– صغر سن :

صغیر: به کسی صغیر گفته می شود که نابالغ باشد و به سن بلوغ (دختر 9 سال تمام قمری) و پسر (15 سال تمام قمری) نرسیده باشد. واژه ی صغیر در اینجا دو زیر شاخه دارد، صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز.

اقسام صغیر:

1. صغیر غیر ممیز: شخص نابالغی که دارای قوه درک و تمیز نیست و سود و زیان خود را تشخیص نمی دهد. صغیر غیر ممیز نیز کسی است که قدرت تشخیص نداشته باشد و از قوای درک و تمیز به معنای واقعی برخوردار نباشد. افراد نابالغی که هنوز قدرت تشخیص خوب از بد و زشت از زیبا را ندارند صغیر غیر ممیز نامیده میشوند. به عنوان مثال کودکان خردسال صغیر غیر ممیز هستند.
2. صغیر ممیز: صغیری است که دارای قوه درک و تمیز نسبی است با اینکه به سن بلوغ نرسیده است.منظور از صغیر ممیز، صغیری هست که نسبتا از قوه ی تمیز برخوردار می باشد. این طفل بصورت نسبی از ادراک برخوردار است اما قوه ی ادراک او به گونه ای نیست که قانون در ارتباط با مسائل حقوقی مربوط به وی به او اختیار تام دهد. بازه ی سنی ۶ الی ۹ سال برای دختران و بازه ی سنی ۶ الی ۱۵ سال برای پسران را بازه ی سنی صغیر ممیز می شناسند. این بازه ی سنی بسته به درک و فهم آن شخص، قابل تغییر و بازتعریف می باشد. به این معنا که ممکن است شخصی در سن ۱۵ سالگی صغیر نباشد و در همان زمان شخص ۱۵ ساله ی دیگری همچنان صغیر تلقی گردد.

نکته:  اگر در ارتباط با ممیز بودن یا نبودن یک شخص شک و شبهه ای وجود داشته باشد، همچنان باید او را صغیر ممیز در نظر گرفت. لذا شخصی که میخواهد با وی معامله ای را ترتیب دهد لازم است که ممیز بودن او را به اثبات برساند.

– بلوغ :

بلوغ رسیدن به سن تکلیف است که باعث وجوب انجام تکالیف دینی و لزوم احتراز از محرمات برای انسان بالغ می‌شود. نشانه‌های بلوغ عبارت از احتلام، روییدن موی خشن اطراف شرمگاه و رسیدن به سن مخصوصی دانسته‌اند که هر یک از این علائم ظاهر شود، شخص بالغ و مکلّف محسوب می‌گردد.

سن بلوغ دختر خانم ها 9 سال تمام قمری و سن بلوغ آقا پسرها 15 سال تمام قمری است.( ماده 1210 قانون مدنی)

حال که با مفاهیم صغیر ممیز و صغیر غیر ممیز آشنا شدیم لازم است که با مفهوم رشد و سن رشد در قانون ایران نیز آشنا شویم. برای خروج شخص صغیر از حجر تنها رسیدن شخص به بلوغ کافی نیست و در اینجاست که رشد شرط میشود و اهمیت پیدا میکند.

– سن رشد :

سن رشد در ایران برای دختران ۹ سال تمام و برای پسران ۱۵ سال تمام در نظر گرفته شده است. در همین رابطه در قانون آمده است که بعد از رسیدن فرد به بلوغ نمی توان او را محجور به حساب آورد و بلوغ شرط رشد است و رشد زیر مجموعه ی بلوغ می باشد، مگر اینکه وی به دلیل اختلالاتی چون جنون یا سفاهت عنوان رشد را از خودش سلب نماید.در ارتباط با سن رشد در قانون ایران، لازم است بدانیم که سن رشد در پسران ۱۵ سال تمام ( ماه قمری) و در دختر ۹ سال تمام ( ماه قمری) می باشد.همچنان در قانون آمده است که اگر آن شخص صغیر اموالی داشته باشد، تنها زمانی اموال بطور قانونی به وی واگذار خواهند شد که رشد او در دادگاه ثابت شده باشد. به همین دلیل سن رشد در قانون ایران از اهمیت برخوردار است.

همچنین گفته میشود که یک شخص صغیر، به محض رسیدن به سن بلوغ میتواند در ارتباط با مواردی از قبیل طلاق ، شهادت دادن در امور غیرمالی و … مستقل عمل کند. یعنی برای انجام دادن چنین فعالیت هایی نیازمند سن رشد نخواهد بود. اما در ارتباط با امور مالی شرایط اینگونه نبوده و برای انجام دادن مواردی که به امور مالی ارتباط دارند، رفع حجر از صغیر نیاز به احراز رشد دارد.

لازم به ذکر است که به منظور صدور گواهی رشد بایستی دادخواستی تحت همین عنوان به دادگاه محل اقامت درخواست کننده داده شود. دادگاه نیز این دادخواست را بررسی کرده و در صورت نبود مشکل، حکم رشد را صادر میکند.

نکته: در ارتباط با افراد بالغ نیازی به گواهی رشد نیست. اما در خصوص افراد غیر بالغ گواهی رشد شرط لازم مداخله ی این افراد در امور مالی است. و افراد زمانی رشید به حساب می آیند که حکم رشد را در اختیار داشته باشند. در غیر این صورت و اگر افراد رشید نباشند دخل و تصرف آنها در مسائل تنها در صورت دارا بودن ولی خاص جایز است. ولی نیز کسی است که سرپرست یا نگهدارنده ی کودک بوده و فرد قابل اعتمادی برای انجام مسائل حقوقی مربوط به او به حساب می آید. چنانچه که کودک ولی خاص نداشته باشد از وی پرسیده میشود که آیا ادعایی مبنی بر رشد دارند. اگر وی ادعای رشد نداشته باشد با او مانند صغار و کودکان رفتار میشود و چنانچه که ادعای رشد مطرح شود او را جهت بررسی این موضوع به دادگاه معرفی میکنند.

نکته: لازم به ذکر است که اداره سرپرستی دادگستری مسوول انجام این اقدامات می باشد.