بزه دیدگی و آثار ناشی از آن (قسمت اول)

– ارکان اصلی جرم:

در جرم شناسی پدیده های بزه، بزهکار و بزه دیدگی به عنوان سه رکن اصلی جرم در نظر گرفته می شود.

1. هر عملی که در جامعه قوانین را نقض کند و مجازات در پی داسته باشد، «بزه» نامیده می شود.
2. هر جرمی که اتفاق میفتد، دارای علل سازنده ای است که بر روی فرد اثر می گذارد و او را به سوی ناسازگاری و نابهنجاری سوق می دهد. پی آمد این سوق دادنها، ارتکاب خطا است و خاطی را به یک تعبیر «بزهکار» می نامند.بزهکاری مجموعه ای از جرایمی است که در یک زمان و مکان معین به وقوع می پیوندد. بزهکاری پدیده ای است که بدون توجه به بزهکار، می توان آن را مورد بررسی قرار داد و تراکم جرم، اهمیت گونه های مختلف جرایم، تغییرات اجتماعی جرایم را از نظر مکان، زمان، نژاد، مذهب و … دقیقاً تحقیق کرد.بزهکاری یک میکروب اجتماعی است. این میکروب در محیطی که آمادگی پروراندن تبهکار نداشته باشد، بروز نکرده، جرمی اتفاق نمی افتد.در ایران نیز بزهکاری به کل جرایمی گفته می شود که در صورت ارتکاب به موجب قوانین قصاص، دیات، حدود و تعزیرات دارای مجازات هستند.
3. بزه دیدگان ممکن است از خود جرم (بزه دیدگی نخستین) یا شیوه واکنش دیگران به آنان یا به جرم هایی که تجربه می کنند (قربانی شدن دومین) اثر بپذیرند. بزه دیدگی نخستین، اثر مستقیم و بدون واسطه جرم بر بزه دیده است. ممکن است بزه دیده به واسطه عکس العمل دیگران که به طور عمده خانواده و یا وابستگان بزه دیده و یا نظام قضائی هستند، از جرم متاثر شود که به آن بزه دیدگی ثانوی می گویند. عدم قاعده مندی، ناکارآمدی و ضعف طرح های حمایتی جامعه، تاثیر منفی را بر روی توانایی بزه دیدگان جهت بهبودی و تشفی خاطر پیدا کردن آنها داشته است. تحقیقات نشان می دهد که بزه دیدگی ثانوی از طریق عملکرد نادرست نظام قضائی منتهی به کاهش مشارکت بزه دیدگان در نظام اجتماعی شده است. پدیده بزه دیدگی ثانوی که در اثر کارکرد غیرصحیح نظام دادگستری بروز می کند، بویژه در مورد اشخاص آسیب پذیر از قبیل مهاجرین و اقلیت ها درست است.

– تعریف بزه دیدگی :

بزه دیده شخصی است که از وقوع جرم متحمل ضرر و زیان می گردد و چنانچه تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی» و هرگاه جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند، «مدعی خصوصی» نامیده می شود .بنابراین ، بزه دیده یک مفهوم عام از کسی است که از وقوع جرم آسیب دیده است . این فرد می تواند یک شخص حقیقی مانند همه افرادی که در جامعه هستند باشد و یا یک شخص حقوقی مثل شرکت ها . آسیب و ضرری که به بزه دیده وارد می شود ، می تواند مادی یا معنوی باشد . بزه دیده در برابر بزه کار قرار دارد . بزه کار فردی است که مرتکب جرم شده است .

علاوه بر مفهوم بزده دیده ، در ادامه ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری آمده است : «… و چنانچه تعقیب متهم را در خواست کند  ، شاکی … نامیده می شود ». بنا بر این ماده ، شاکی خصوصی همان بزه دیده است که تعقیب دعوی و محکومیت کیفری متهم را به موجب شکایت ، خواستار شده است .

بنابراین در صورتی که بزه دیده ( یعنی کسی که از جرم صدمه دیده است ) اقدام به شکایت در دادسرا یا دادگاه کند و درخواست رسیدگی به عمل مجرمانه ای که نسبت به او صورت گرفته است داشته باشد ، شاکی نامیده می شود . شاکی در مقابل مشتکی عنه یا متشاکی قرار دارد . متشاکی یا مشتکی عنه به کسی می گویند که از او شکایت شده است . در واقع ، شکایت شاکی از جرم می تواند علت رسیدگی به جرم باشد ، اما رضایت او نمی تواند مانع ادامه رسیدگی شود مگر در جرایم قابل گذشت . در حالی که در جرایم غیر قابل گذشت ، رسیدگی به جرم بدون شکایت شاکی هم امکان پذیر است .

نکته: هرگاه بزه دیده جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند ، مدعی خصوصی نامیده می شود ، شاکی می تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول  ناشی از جرم را مطالبه کند.

– انواع بزهکاری:

بزه دیدگی دارای علل و عواملی است که جرم شناسان آن را به عوامل زیست شناختی (همانند سن و جنس)، وضعیت جسمی (کاستیهای جسمانی مانند معلول جسمی یا روانی)، عوامل اجتماعی همانند مشاغل خطر ناک، شیوه زندگی، شرایط اجتماعی و اقتصادی( فقر و اخراج از کار)، انزوای مکانی(به طور مثال پارکینگ بدون نگهبان) و عوامل روانشناختی تقسیم می‌نمایند. اندکی توجه به نوع وکیفیت جرایم مختلف، این فرضیه را اثبات می‌کند که هر بزهی، قربانی خاص خود را دارد و به عبارت دیگر شرایط مجنی علیه عمدتاً باعث جلب توجه مجرم و وقوع جرم می‌گردد. مثلاً مال باختگان سرقت افرادی متمول و یا دارای بضاعت قابل توجهی هستند. هرچند این موضوع نافی سرقت از افراد فقیر نیز نمی‌تواند باشد. مع الوصف، وجود شرایط اقتصادی خاص و یا اوضاع و احوال قربانی موجب ارتکاب عمل مجرمانه می‌گردد.

الف – جرائم بر علیه اشخاص :

از جمله جرائم بر ضد اشخاص ، ارتکابی توسط اطفال و نوجوانان بزهکار می توان ایراد ضرب و جرح عمدی و یا غیر عمدی نام برد .ایراد ضرب و جرح عمدی یا غیر عمدی در بین اطفال و نوجوانان زیاد است که غالبا به خاطر شوخیهای بی ملاحضه ، خشونت و بی احتیاطی آنان مخصوصا در قسمت ورزش و انواع بازیهای مختلف منجر به صدمه بدنی و گاهی نیز منجر به قتل می گردد.همچنین به خاطر این که خصلت انتقام جوئی در بین نوجوانان زیاد بوده و برای عصبانیت حدی قائل نیستند و آینده فکری درستی از این عصبانیت ندارند و بواسطه قدرت جسمی و چالاکی که دارند اکثر نزاع های عادی در بین نوجوانان منجر به ضرب و جرم و گاه قتل های نا خواسته می شود .

همچنین بیماریهای روانی و اختلالات منشی و سرعت زیاد و بی مبالاتی و عدم توجه به علائم راهنمایی و رانندگی از عوامل مهم ضرب و مجروح ساختن انسانی می باشد که اکثرا رانندگان جوان می باشند .مسئله ارتکاب قتل عمد در بین اطفال و جوانان کم و انگیزه آن با بزرگسالان متفاوت است . اطفال و جوانان معمولا در حال خشم و غضب شدید و یا دفاع از جان و ناموس و یا انتقام جوئی مرتکب قتل می شود

همچنین بخوانید:

قسمت دوم بزه دیدگی و آثار ناشی از آن