توسط 
بررسی ماهیت و اوصاف اقامتگاه انتخابی یا قراردادی در نظام حقوقی ایران
– تعریف اقامتگاه :
به مکان معینی گفته میشود که فعالیت‌ها و امور شخصی، اعم از سکونت و اداره امور وی در آن مکان متمرکز شده و به نوعی عنصر شناسایی شخص حقیقی و حقوقی است.اقامتگاه در لغت به معنی محل سکنا به کار رفته، و در اصطلاح حقوقی «اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آن‌جا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز در آن‌جا باشد (ماده 1002 قانون مدنی)
– تفاوت مسکن و اقامتگاه:
در اصطلاح حقوقی «مسکن» مرکز زندگی مادی و سکنای هر شخص است، در حالی که «اقامتگاه» ناظر به مرکز زندگی حقوقی فرد است. هیچ‌کس نمی‌تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد (ماده 1003 قانون مدنی) در حالی که می‌تواند دارای چند مسکن باشد.( شایگان، علی – حقوق مدنی )
– ارکان موثر در تحقق اقامتگاه :
ارکان موثر در تحقق اقامتگاه دو چیز است:
الف – سکنی واقعی در یک محل معین
ب – قصد ماندن در آن محل
– اوصاف اقامتگاه:
الف) اقامتگاه امری فرضی و قراردادی است، برخلاف مسکن که امری حقیقی است. بنابر فرض قانون ، شخص همیشه در اقامتگاه خود حضور دارد و آثار حقوقی راجع به اقامتگاه بر آن محل مترتب میشود، اگرچه سکنا و حضور مادی شرط تحقق اقامتگاه نیست و در عمل گاهی فرد در اقامتگاه قانونی خویش حضور ندارد.( صفایی،حسین ومرتضی، قاسم زاده – اشخاص و محجورین )
ب) همان‌گونه که از نظر قانونگذار هیچ‌کس فاقد اقامتگاه نیست، هر فرد تنها یک اقامتگاه دارد. این امر به عنوان یک اصل با عبارت «هیچ‌کس نمی‌تواند بیش از یک اقامتگاه داشته باشد»، موردتصریح قانونگذار قرار گرفته است.(ماده 1003 قانون مدنی)
نکته: حکم ماده 1030 درباره اقامتگاه با مفاد ماده ۱۰۱۰ قانون مدنی که به افراد حق می‌دهد برای اجرای تعهدات حاصل از هر قرارداد، یا ابلاغ برگهای دادرسی اقامتگاهی را انتخاب نمایند، منافات ندارد، زیرا چنانکه در ذیل این ماده اشاره شده، مقصود از اقامتگاه در ماده ۱۰۰۳ اقامتگاه حقیقی است که نمی‌تواند متعدد باشد، در حالی که اقامتگاه‌های انتخابی در ماده ۱۰۱۰ موقت و خاص است.
پ) تشخیص اقامتگاه همیشه آسان نیست، زیرا ممکن است شخص در محل‌های مختلف فعالیت داشته باشد، در این صورت دادگاه، با بررسی جوانب موضوع یکی از آن محل‌ها را که مرکز مهم امور اوست، به عنوان اقامتگاه وی تشخیص می‌دهد.( شایگان، علی -حقوق مدنی)
– اقسام اقامتگاه:
اقامتگاه به دو دسته تقسیم میشود:
الف – اقامتگاه اجباري يا قهري:
اقامتگاه اجباري يا قهري آنست كه بنا به اراده و خواست شخص قابل تغيير نيست و حكم آن را قانونگذار مقرر داشته است مانند اقامتگاه زن شوهردار، محجور، مامورين دولت، افراد نظامي و خدمه( موضوع مواد ۱۰۰۵ تا ۱۰۰۹ قانون مدني)
ب – اختياري و انتخابي :
اقامتگاه اختياري يا عام يا حقيقي محلي است كه شخص به اراده اختيار مي‌كند مانند اقامتگاه اشخاص كبير، منظور از اقامتگاه انتخابي يا اقامتگاه خاص يا قراردادي، محلي است كه شخص ضمن قرارداد معين يا در مورد خاص انتخاب و اعلام مي‌نمايد. اقامتگاه انتخابی یا قراردادی، اقامتگاه خاصی است که طرفین معامله برای اجرای تعهدات ، دعاوی ناشی از قرارداد یا ابلاغ اوراق دادرسی مربوط به آن دعوا انتخاب می کنند .
اقامتگاه قراردادی یا اقامتگاه اختصاصی غالبا محلی است که شخص به آن بستگی پایداری ندارد و مرکز مهم او هم محسوب نمی شود . فقط اراده طرفین قراداد است که آن را به عنوان اقامتگاه تعیین می کند. « اگر ضمن معامله یا قراردادی طرفین معامله یا یکی از آنها برای اجرای تعهدات حاصله از آن محلی غیر از اقامتگاه حقیقی خود انتخاب کرده باشد ، نسبت به دعاوی راجع به آن معامله ، همان محلی که انتخاب شده است ، اقامتگاه او محسوب می شود . و همچنین است در صورتی که برای ابلاغ اوراق دعوی و احضار و اخطار محلی را غیر از اقامتگاه حقیقی خود معین کند.»( ماده 1010 قانون مدنی) و به موجب ماده 78 قانون آیین دادرسی مدنی « هر یک از اصحاب دعوا یا وکلای آنها می توانند محلی را برای ابلاغ اوراق اخطاریه و ضمایم آن در شهری که مقر دادگاه است انتخاب نموده ، به دفتر دادگاه اعلام کنند . در این صورت کلیه برگ های راجع به دعوا در محل تعیین شده ابلاغ می گردد.»
نکته: بنظر قانونگذار اقامتگاه را همچون اسم از ویژگی‌ها و ممیزات شخص حقیقی یا حقوقی دانسته است.
– آثار ناشی از تعیین اقامتگاه قرادادی:
این آثار عبارتند از:
- دادگاه واقع در اقامتگاه انتخابی صلاحیت رسیدگی به اختلافات مربوط به قرارداد را خواهد داشت و خواهان از رجوع به محل اقامتگاه خوانده معاف می شود.
- به شخصی که اقامتگاه انتخابی شخص دیگری نزد او تعیین شده است این اختیار را می دهد که اوراق دادرسی را به جای صاحب آن دریافت کند . بنابراین ، ابلاغ اوراق قضایی به اقامتگاه انتخابی ، به منزله ابلاغ به اقامتگاه حقیقی شخص است
- هرگاه محل سکونت یا مرکز مهم امور شخص تغییر یابد نیز همان اقامتگاه انتخابی یا قرادادی در آن قرارداد معتبر خواهد بود مگر اینکه شخص اقامتگاه انتخابی جدیدی معرفی کند
– اوصاف و ویژگی های اقامتگاه قراردادی:
الف – اقامتگاه قراردادی به اراده ی یکی از طرفین قابل تغییر نیست و فقط با توافق همه ی طرفین قابلیت تغییر دارد.
ب – طرفین می توانند اقامتگاه قراردادی را نسبت به کلیه ی دعاوی راجع به قرارداد قابل اعمال بدانند یا آن را منحصر به اختلافات ناشی از اجرای برخی از موارد قرارداد نمایند.
پ – اقامتگاه قراردادی فقط در مورد الزامات حاصل از قرارداد قابل اعمال است و در مورد الزاماتی که بدون قرارداد حاصل می شود اقامتگاه قراردادی بین طرفین نمی تواند وجود داشته باشد.
ت – به موجب ماده ی ۱۰ قانون مدنی اقامتگاه اختصاصی یا قراردادی فقط نسبت به طرفین موثر بوده و نسبت به اشخاص ثالث بلااثر است.
ث – اقامتگاه قراردادی در اثر فوت یا حجر طرفین یا یکی از انها از بین نمی رود بلکه با استنباط از ماده ی ۲۱۹ قانون مدنی پس از فوت شخص اقامتگاه مزبور نسبت به ان قرارداد به ورثه اش منتقل خواهد شد.
نظرات