بررسی ماهیت دعاوی طاری و انواع آن در نظام حقوقی ایران(قسمت اول)

ماهیت دعاوی طاری و انواع آن در نظام حقوقی ایران

– تعریف دعوای طاری:

هر دعوایی که در اثنای رسیدگی به دعوای دیگر از طرف خواهان یا خوانده یا شخص ثالث یا از طرف متداعیین اصلی بر ثالث اقامه شود دعوای طاری نامیده می شود. این دعوا اگر با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشاء باشد، در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در انجا اقامه شده است.( ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی)

دعاوی طاری اموری هستند که بر دعوای اصلی عارض می شوند و به انواع مختلفی تقسیم می شوند. در واقع دعاوی طاری امور اتفاقی هستند.در دعاوی طاری گاهی دعاوی موجب افزودن دعوایی جداگانه به دعوای اصلی می شود ( مانند دعوای اضافی و دعوای تقابل) و گاهی شخص سومی را به دعوای اصلی می افزایند ( دعوای ورود ثالث و جلب ثالث)

– ارکان دعوای طاری:

الف) با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشاء باشد،

ب) در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در انجا اقامه شده است.

– انواع دعاوی طاری:

1. 1. دعوای متقابل:

دعوائی که در مقابل دعوای دیگری که دعوای اصلی نام دارد، طرح شده باشد؛ دعوای متقابل نام دارد. دعوای متقابل به استناد ماده141 قانون آیین دادرسی مدنی، باید با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ باشند یا ارتباط کامل داشته باشند و علاوه بر مطابق ماده142 همان قانون این دعوا از دعاوی همچون دعوای صلح و تهاتر و فسخ و رد خواسته که برای دفاع از دعوای اصلی اظهار می‌شود، نباشد.بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هریک موثر در دیگری باشد.

نکته: ممکن است دو دعوا وحدت منشا داشته باشند؛ ولی ارتباطی با هم نداشته باشند؛ مثلا در دعوی تخلیه به لحاظ انقضای مدت، اگر خوانده، مطالبه مبالغی به عنوان هزینه و خرجی که به اذن صاحب ملک در عین مستاجره نموده را به عنوان دعوای تقابل طرح نماید، هرچند دو دعوی ارتباط منشا دارند؛ اما ارتباطی با یکدیگر ندارند و باید پذیرفت که دعوی اول جداگانه ادامه می یابد و به دعوای دوم هم جداگانه رسیدگی می شود؛اما در جایی که جواز پذیرش دعوای متقابل، ارتباط کامل دو دعواست، یعنی اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد.

دعوای متقابل در حقیقت دعوائی است که خوانده در مقابل دعوای خواهان اقامه می‌کند. این دعوا ممکن است به منظور پاسخگویی به دعوای اصلی و یا علاوه بر پاسخگوئی الزام خواهان به پرداخت چیزی و یا انجام امری باشد. همچنین این دعوا ممکن است در مقابل دعوای خواهان به منظور کاستن از محکومیتی که خوانده را تهدید می‌کند،یا تخفیف آن و یا جلوگیری کلی از این محکومیت و یا حتی تحصیل حکم محکومیت خواهان اصلی به دادن امتیاز، علیه او اقامه شود. به عبارت دیگر خوانده حق دارد در مقابل ادعای خواهان، طرح دعوا نماید. اگر دعوای خوانده با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ و یا با دعوای اصلی ارتباط کامل داشته باشد. مانند دعوای اضافی با دعوای اصلی در یک جا رسیدگی شود، مگر اینکه دعوای متقابل از صلاحیت ذاتی دادگاه خارج باشد.

بنابراین در دعوای متقابل، خواهان دعوای متقابل ممکن است هدفش پاسخگوئی به دعوای خواهان اصلی باشد. در این شرایط ممکن است خوانده راهی جز طرح دعوای جدید نداشته باشد. مثلاً دعوای اصلی الزام به حضور در دفتر خانه و تنظیم سند رسمی انتقال باشد، خوانده دعوای اصلی با طرح دعوای فسخ به صورت تقابل اعلام فسخ یا بطلان مبایعه نامه یا قولنامه را نماید.در این مثال وقتی که خوانده دعوای اصلی به فسخ یا بطلان تمسک جسته و بتواند آن را ثابت نماید بدیهی است دعوای خواهان اصلی محکوم به رد خواهد بود. بدون اینکه دادگاه وارد دعوای الزام اصلی، یعنی الزام خوانده بشود.

دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرس تقدیم شود و اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می‌تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تأخیر جلسه را درخواست نماید. شرایط و موارد رد یا ابطال دادخواست همانند مقررات دادخواست اصلی خواهد بود.

– مرجع صالح رسیدگی به دعوای متقابل:

دعوای تقابل از زیر مجموعه دعوای طاری می باشد فلذا در دادگاهی اقامه می‌شود که به دعوای اصلی رسیدگی مینماید دو حالت ممکن است پیش بیاید:

الف) اگر دعوای تقابل از صلاحیت ذاتی دادگاه رسیدگی کننده به دعوا خارج باشد:در این صورت دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی ،مجاز به رسیدگی به دعوای تقابل نمی باشد و بایستی دعوای تقابل را حسب مورد به دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور جهت اتخاذ تصمیم ارسال نماید.

در صورتیکه رسیدگی به دعوای اصلی مستلزم رای دعوای تقابل باشد،اما دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی صلاحیت ذاتی رسیدگی به دعوای تقابل را نداشته باشد در این صورت رسیدگی به دعوای اصلی متوقف می گردد تا دعوای تقابل در دادگاه صالح مطرح گردد و نتیجه به دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی جهت اتخاذ تصمیم فرستاده شود.

ب) دعوای تقابل از صلاحیت محلی دادگاه رسیدگی کننده به دعوا خارج باشد: چنانچه دادگاه رسیدگی کننده به دعوای تقابل از نظر محلی با دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی هم خوانی نداشته باشد در این صورت قانونگذار در این مورد سختگیری نشان نداده است و طرح چنین دعوایی را در دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی حتی با وجود عدم صلاحیت محلی ممکن دانسته است.

– ارکان دعوای متقابل:

الف) دعوائی که مسبوق به طرح دعوای دیگر که دعوای اصلی نام دارد، باشد،

ب) منشأ آن و منشأ دعوای اصلی یکی باشد و یا با آن، ارتباط کامل داشته باشد،

پ) عنوان دفاع خوانده از دعوای اصلی را نداشته باشد. دعوای خوانده مبنی بر صلح مورد دعوای اصلی به وی و دعوای تهاتر یا فسخ از جانب خوانده، دعوای متقابل نیست.

– شرایط دعوای متقابل:

الف)شرایط عمومی طرح دعوای تقابل:

1- اقامه کننده دعوا باید اهلیت قانونی داشته باشد و در دعوای مزبور ذی النفع باشد و سمتش باید از  حیث اصالت یا نمایندگی احراز گردد.

2- دعوا مشروع باشد و حق مورد مطالبه باید منجز باشد و مشروط و معلق نباشد.

ب) شرایط اختصاصی طرح دعوای تقابل:

1- دعوا از طرف خوانده علیه خواهان اقامه شود،

2- با دعوای اصلی وحدت منشأ یا ارتباط کامل داشته باشد،

3- دعوا در مهلت مقرر اقامه شود.( ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی)

همچنین بیشتر بخوانید :

بررسی ماهیت دعاوی طاری و انواع آن در نظام حقوقی ایران(قسمت دوم)