ماهیت اساسنامه  و شرکتنامه شرکت ها و تفاوت آنها بایکدیگر در نظام حقوقی ایران

– تعریف اساسنامه:

اساسنامه مهمترین رکن شرکت سهامی است. کلیه ی شرکت های سهامی عام یا شرکت سهامی خاص باید دارای اساسنامه باشند. اساسنامه روابط شرکاء با یکدیگر و حدود اختیارات مجامع عمومی و هیئت مدیره را تعیین و تکلیف سود و زیان شرکت و مدت انحلال آن را معین می نماید. اساسنامه تابع نظر موسسین و اکثریت دارندگان سهام است و قانون از لحاظ اهمیت، مواردی را در آن ذکر کرده که در هر حال لازم الرعایه است.

اساسنامه ی شرکت در حقیقت سندی است که به آن اعتبار می دهد و در آن خط مشی و سرمایه ی شرکت، هدف و نحوه ی فعالیت و وظایف هر یک از اعضای شرکت و هیئت مدیره و مجامع عمومی و بازرسان شرکت و تعداد مدیران و نحوه ی انتخاب و مدت ماموریت و چگونگی تعیین جانشین مدیرانی که فوت یا استعفاء نموده و یا محجور و معزول می شوند معین می گردد. همچنین کلیه ی مواد آن برای اعضاء لازم الرعایه می باشد و همان طوری که در زندگی یک شخص حقیقی سجل یا شناسنامه ی او باعث هویت و اعتبارش می شود در شخص حقوقی نیز اساسنامه به او هویت و اعتبار می دهد و حدود اختیارات و وظایف مدیران و میزان مسئولیت آن ها و چگونگی عملکرد آن ها در قید می گردد.

اساسنامه نوعی از قانون اساسی شرکت محسوب می‌شود که تمام اصول ضوابط و روابط بین شرکا و شرکت و همین‌طور افراد ثالث و حتی انحلال شرکت در آن قید می‌شود و به‌طور کلی شرکت‌های سهامی عام و سهامی خاص باید دارای اساسنامه باشند؛ چرا که اساسنامه مهم‌ترین رکن شرکت سهامی است که در آن تکلیف وظایف، منافع، سود و زیان و نحوه اداره شرکت تنظیم می‌شود.

شرکت سهامی بر اساس نظر موسسین و اکثریت دارندگان سهام تنظیم می‌شود و تمامی این موارد در اساسنامه شرکت ثبت خواهند شد و رعایت این قوانین لازم‌الاجرا است و بنا بر ماده ۶ و ۲۰ لایحه اصلاحی، قبل از تاسیس شرکت‌های سهامی باید قوانین اساسنامه تعیین و مکتوب و به اداره ثبت شرکت‌ها ارسال شوند.

نکته: شرکت های سهامی عام و سهامی خاص باید دارای اساسنامه ای باشند.

نکته: اما شرکت نامه مخصوص شرکت های با مسئولیت محدود، تضامنی و نسبی می باشد و شرکت های سهامی و تعاونی نیازی به شرکت نامه ندارند و شرکت نامه هم نوعی سند رسمی است که بین دو یا چند شریک به منظور تشکیل شرکت تجارتی تنظیم می شود و برابر قانون تجارت (ماده 197 قانون تجارت) پس از آنکه شرکت تشکیل شد، در همان ماه اول باید خلاصه شرکت نامه و ضمائم آن به وزارت دادگستری ارسال شود و این سند معتبری می باشد که مندرجات آن در حقیقت قسمتی از اساسنامه شرکت است که به وسیله قوه قضائیه چاپ گردیده و در اختیار سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و اداره ی کل ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی قرار می گیرد و به وسیله ی موسسین تنظیم می شود.

نکته: اساسنامه در شرکت‌های سهامی عام و در شرکت‌های سهامی خاص نقش بسیار مهمی دارد؛ به‌طوری که بدون اساسنامه هیچ یک از این شرکت‌ها تشکیل نمی‌شوند و حتی در شرکت‌های کوچک با وظایف محدود نیز شرکت‌نامه، لازم و ضروری است.

– اساسنامه شرکت ‌های تجاری:

1. عموما شرکت‌های تجاری برای مدت طولانی تشکیل می‌شوند و در طول کار، ممکن است به دلیل شرایط متغیر اقتصادی، شرکت هم شرایط متغیری داشته باشد. دقت داشته باشید که گاهی اوقات شرکت برای تطبیق خود با تحولات خارجی و داخلی مجبور است چارچوب اولیه اقتصادی و تجاری خود را تغییر دهد.
2. از طرف دیگر مفاد اساسنامه بر اساس قانون‌های شرکت تنظیم می‌شود و در صورت تغییر قانون‌های حقوقی شرکت، اساسنامه نیز باید تغییر کند و با توجه به ماده ۸۳ هرگونه تغییر در اساسنامه به صلاح شرکت است و تغییر آن مانعی ندارد، مگر اینکه تغییرات اجرا شده خلاف قانون باشند.

-تغییرات حقوق برخی سهامداران:

این نوع تغییرات مربوط به حقوق و یا مزایا مخصوص سهام ممتاز است. طبق ماده ۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷، تغییرات در مزایای در نظر گرفته شده از طرف موسسین در اساسنامه است و یا طبق ماده ۹ لایحه قانونی ۱۳۴۷، حقوق صاحبان سهام انتفاعی است.

نکته: حقوق مرتبط با سهام ممتاز قابل تغییر نیست، مگر اینکه با جلب موافقت دارندگان سهام همراه باشد. باید متذکر شد که حتی اگر سهام سهامداران نصف بقیه اعضا باشد، تصمیمات در مجمع عمومی صاحبان سهام درباره تغییر حقوق سهام ممتاز قطعی نمی‌شود و معتبر نیست؛ مگر اینکه بعد از تصویب این تغییرات برای اینکه تصمیمات معتبر باشند، باید سهامدارانی که دارای حداقل نصف این سهام هستند در مجمع حضور یابند و اگر تعدادشان در این مجمع به حدنصاب نرسد باز هم تصمیمات معتبر نیستند و اجازه تغییرات وجود ندارد. در جلسه دوم حضور سهامدارانی که دارای حداقل یک‌سوم این‌گونه سهام هستند کافی خواهد بود و تصمیمات همیشه بر اکثریت دو سوم آرا معتبر است.

– ممنوعیت های تغییر در اساسنامه:

در اساسنامه دو نوع تغییر از طرف قانون‌گذار ممنوع شده است و حتی مجمع عمومی نیز نمی‌تواند در آن موارد تصمیم‌گیری کند؛ مانند

1. افزایش تعهدات سهامداران: در ماده ۹۴ لایحه قانونی مقرر شده است که «هیچ اکثریتی نمی‌تواند بر تعهدات صاحبان سهام، بیفزاید» که طبیعتا بدین معنا است که هیچ مجمع عمومی قدرت افزایش تعهدات سهامداران را ندارد و مجمع نمی‌تواند سهامداران را مجبور به پرداخت مبالغی اضافه‌تر از آنچه تعهد کرده‌اند وادار کند و حتی نمی‌تواند شرکت سهامی را به شرکت تضامنی تبدیل کند.

نکته: به‌طور کلی محدود کردن حقوق سهامداران به معنای افزایش تعهدات آنان نیست؛ پس با توجه به این مطلب، مجمع عمومی شرکت سهامی خاص، توانایی یکسری از تغییرات در اساسنامه را دارد. به‌طور مثال قسمتی از اساسنامه که درباره‌ی آزادی انتقال سهام از طرف خود سهامداران است را می‌تواند تغییر دهد و این انتقال را منوط به موافقت و تایید مدیران شرکت یا مجمع عمومی صاحبان سهام کند.

2. تغییر تابعیت شرکت: در رابطه با راه‌حل قانون تجارت ماده ۹۴ لایحه قانونی مقرر شده است که هیچ مجمع عمومی‌توانایی تغییر تابعیت شرکت را ندارد. البته این ماده به این معنا نیست که تابعیت شرکت به‌هیچ‌وجه تغییرپذیر نیست، بلکه اگر در مجمع عمومی اکثریت آرا موافق نباشند، اجازه تغییر و جود ندارد؛ ولی اگر تمام شرکا رضایت کامل داشته باشند، تغییر تابعیت شرکت بلامانع خواهد بود.

نکته: تغییراتی که به حقوق فردی سهامداران لطمه وارد می‌کندبا اینکه مجمع عمومی در شرکت سهامی، اختیار تغییر اساسنامه را دارد، ولی اجازه لطمه زدن به حقوق فردی سهامداران را ندارند. به‌طور مثال نباید به بهانه کاهش سرمایه، مبلغ برخی از سهام را به سهامداران برگرداند، چرا که انجام این کار یعنی اخراج شریک از شرکت که البته این کار ممنوع است. همان‌طور که می‌دانید، تشخیص این موضوع که کدام یک از تصمیم‌های مجمع عمومی به ضرر حقوق فردی شرکا است، این دادگاه خواهد بود که باید با توجه به اوضاع هر پرونده و تصمیمات مجمع اخیر آن را ارزیابی کند.

– اساسنامه شرکت ‌های تعاونی:

شرکت‌های تعاونی دارای اساسنامه هستند و برای تشکیل شرکت تعاونی، باید اساسنامه ارائه شود. همان‌طور که می‌دانید، مفاد اساسنامه شامل نکات و مقرراتی است، مانند نوع شرکت تعاونی، هدف و حدود فعالیت‌ها، تصمیم‌گیری، مدیریت، وظایف و اختیارات آن‌ها و همچنین حقوق و تکالیف اعضا را تعیین می‌کند و پس از تنظیم و تصویب به صورت سند درمی‌آید.

مفاد این اساسنامه برای اداره‌کنندگان شرکت و اعضای اولیه شرکت (کسانی که در هنگام اولین مجمع حضور داشتند و رای موافق داده‌اند و یا نداده‌اند یا در مجمع حضور نداشته‌اند و یا افرادی که بعدا به عضویت شرکت پذیرفته می‌شوند) و اداره‌کنندگان شرکت لازم‌الاجرا است.

طبق قانون بخش تعاونی، اساسنامه شرکت تعاونی باید حاوی برخی از اطلاعات و نکات باشد :

1. نام شرکت با قید کلمه تعاونی
2. نوع شرکت (می‌تواند تولیدی یا توزیعی باشد و نوع فعالیت شرکت)
3. هدف از تاسیس شرکت
4. مرکز اصلی عملیات و نشانی
5. مقررات عضویت (شرایط ورود، خروج و اخراج از عضویت)
6. مجامع عمومی شرکت (جلسات انتخاب هیئت‌مدیره، بازرسان، شرح وظایف و اختیارات)
7. هیئت‌مدیره و مدیرعامل (تعداد اعضای اصلی، وظایف نسبت به اعمال مقررات و تصمیم‌گیری)
8. بازرس یا بازرسان (تعداد بازرسان اصلی)
9. مقررات مالی (سال مالی شرکت، مقررات ترازنامه و حساب‌های سود و زیان)

نکته: تصویب اساسنامه شرکت در اولین مجمع عمومی، با حداقل دو سوم آرا اعضای حاضر در جلسه انجام می‌شود و ایجاد تغییرات در اساسنامه در حدود مقررات و صلاحیت مجمع عمومی فوق‌العاده است که باید هنگام تصویب لااقل سه‌چهارم اعضای شرکت در جلسه حاضر باشند.

– اساسنامه مجتمع مسکونی:

اساسنامه مجتمع‌های مسکونی شامل بخش‌های گوناگونی می‌شود که در ادامه به صورت جزئی آن را موردبررسی قرار می‌دهیم.

الف – مشخصات مجتمع:نام مجتمع مسکونی، واحد، نشانی، شماره پلاک، مساحت تقریبی، مشاع یا مشترکات

ب –  هدف مجتمع و اساسنامه آن:مجتمع مسکونی، مجموعه‌ای است با ماهیت غیرانتفاعی که در جهت رسیدگی به امور ساختمان اعم از قسمت‌های مشاع، تاسیسات، کنترل هزینه، اشتراکات از قبیل محوطه‌ها، راه‌پله، پشت‌بام، آسانسور، ورودی و خروجی‌ها و دیگر موارد که در حدود قوانین و ضوابط کشور، مطابق با اساسنامه حاضر اداره می‌شوند.

نکته: هدف از اساسنامه را می‌توان حمایت از حقوق مالکین ساختمان و همین‌طور مستاجرین، ارائه خدمات، حفاظت، تعمیرات و نگهداری از تاسیسات، مشاعات مجتمع، توسعه امکانات مجتمع با تصویب اعضاء هیئت‌مدیره و ساکنین در حدود قانون، توسعه و ایجاد روابط حسنه و ایجاد تفاهم در تصمیم‌گیری‌ها و همچنین تأمین هزینه‌ها از شارژ ماهیانه توسط مالکین و ساکنین به‌منظور بالا بردن سطح کیفی و به‌روزرسانی ملزوماتی که مربوط به مجتمع است، در نظر گرفت.

پ – تعاریف و اصطلاحات:معرفی مدیر مجتمع،قسمتهای مشاعی و …

ت –  ارکان مجتمع: مجتمع مسکونی دارای سه رکن اصلی، مجامع عمومی، هیئت‌مدیره و بازرسان است که هر یک وظایف به خصوصی دارند که در بالا به آن‌ها اشاره شد.

ث –  الزامات و نحوه تشکیل مجامع عمومی : مجامع عمومی شامل مالکین یا نمایندگان قانونی آن‌ها است که حق اظهارنظر در موارد اساسی و ضروری ساختمان را بر عهده دارند و به منظور جلوگیری از تاخیر در برگزاری مجامع همکاری می‌کنند و در صورت نیاز نمایندگان از طرف مالکین حق امضا دارند. هر یک از مالکین می‌توانند حداکثر، نماینده دو نفر از مالکین باشند.

ج – هیئت‌مدیره: اعضای هیئت‌مدیره از طرف مجمع عادی برای یک دوره انتخاب می‌شوند. یک نفر رئیس هیئت‌مدیره و یک نفر نائب رئیس که وظیفه دارد در صورت غیبت رئیس هیئت‌مدیره جلسه را اداره کند و نفر بعدی به‌عنوان دبیر هیئت است که وظیفه تدوین و نگهداری اسناد و مدارک جلسات را به عهده دارد.

چ – بازرسان: بازرسان برای یک دوره یک‌ساله توسط مجمع عادی انتخاب می‌شوند و وظیفه آن‌ها نظارت بر نحوه اداره و هزینه‌های ساختمان است و در صورت استعفای یکی از بازرسان، دبیر مجمع باید مطلع شود و نفر دیگری را جایگزین کند.

ح – قوانین عمومی مجتمع: مالک یا ساکنین اگر در مجتمع مشکلی داشته باشند، باید از طریق مدیر مجتمع و یا بازرسان آن را حل کنند و از هرگونه مشاجره در ساختمان خودداری کنند و همین‌طور ساکنین و مالکین نسبت به پرداخت شارژ ماهیانه خود توجه داشته باشند. ساکن نبودن در واحد مبنی بر عدم پرداخت شارژ ماهیانه نیست و اگر واحدی مستاجر دارد، بر عهده مالک است که قبل از تخلیه، از تسویه شارژ ماهیانه مستاجر مطمئن شود.

خ –  امور مالی و حساب بانکی مجتمع: امور مالی مجتمع توسط هیئت‌مدیره و نظارت بازرسان مجتمع در چارچوب بودجه تصویب شده انجام می‌گیرد که دارای یک حساب مالی مجزا است و تمامی دارایی و اموال مجتمع به آن واریز می‌شود و خزانه‌دار مجتمع با تصویب هیئت‌مدیره می‌تواند از این حساب بانکی برداشت داشته باشد و بعد از برداشت یا واریز باید گزارش سالیانه را تهیه کند.

– تعریف شرکت‌نامه :

شرکت‌های کوچک نیاز به اساسنامه ندارند و می‌توانند از شرکت‌نامه استفاده کنند. شرکت‌نامه مخصوص شرکت‌های کوچک با وظایف محدود است و شرکت‌های سهامی و تعاونی به شرکت‌نامه نیازی ندارند. شرکت‌نامه نوعی سند رسمی بین دو یا چند شریک، برای تشکیل شرکت تجاری تنظیم می‌شود و بنا بر ماده ۱۹۷ قانون تجارت پس از تشکیل شرکت، در همان ماه اول باید خلاصه‌ای از شرکت‌نامه و پیوست‌های آن به وزارت دادگستری ارسال شود. این سند از اسناد معتبر محسوب می‌شود و در حقیقت جزئی از اساسنامه شرکت است که توسط قوه قضائیه چاپ شده و در اختیار ثبت اسناد و املاک کشور، اداره کل ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی قرار می‌گیرد و توسط موسسین تنظیم می‌شود.

به عبارت دیگر طبق مواد 197 قانون تجارت و بند 2 ماده 47 قانون ثبت اسناد و املاک،شاید شرکت نامه را شرکت نامه به عنوان قرار دادی تعریف کرد که فی مابین شرکاء یک شرکت به صورت کتبی و قانونی منعقد می گردد. البته توجه داشته باشید شرکت‌نامه مخصوص شرکت‌هاى با مسؤولیت محدود، تضامنى و نسبى مى‌باشد و شرکت‌هاى سهامى و تعاونى نیازى به شرکت‌نامه ندارند و شرکتهای تجاری اشاره شده به موجب بلافاصله پس از ثبت شرکت ملزم به تحویل خلاصه شرکت نامه و ضمائم آن به وزارت دادگستری می باشند.این سند، سند معتبرى مى‌باشد که مندرجات آن در حقیقت، قسمتى از اساسنامه شرکت است که به‌وسیله قوه قضائیه چاپ گردیدهاست و در مرحله بعد می بایست به سازمان ثبت اسناد  و املاک و اداره کل ثبت شرکتها و مالکیت صنعتی تحویل گردد معمولا در این سند به خلاصه ایی از مواردی که در اساسنامه درج شده است اشاره شده است. مواردی که به آن اشاره می شود به شرح ذیل می باشد:

الف ) نام شرکت،

ب ) موضوع شرکت،

پ ) سرمایه شرکت اعم از نقدى و غیرنقدی،

ت ) میزان سهم‌الشرکه هر یک از شرکاء،

ث ) تاریخ تشکیل شرکت و مدت آن

ج ) اسامى شرکاء یا مؤسسین شرکت با قید مشخصات کامل هر یک و اقامتگاه او

چ ) اسامى مدیران شرکت و اختیارات آنها و مشخصات کسانى که حق امضاء دارند

خ ) قید مشخصات بازرس یا بازرسان شرکت

د ) تاریخ و نحوه رسیدگى به حساب‌ها و چگونگى تقسیم سود و زیان شرکت

ذ ) انحلال شرکت
ر ) قید سایر نکاتى که لازم باشد
ز ) بالاخره شرکت‌نامه باید به امضاء مؤسسین برسد و در دفتر ثبت شرکتها ثبت گردد.
ژ ) با توجه به ماهیت وتعریف شرکتنامه این سند باید به امضای تمامی شرکاء برسد .

– تفاوت شرکتنامه با اساسنامه:

بنا به آنچه که گفته شد،بنظر شرکت‌نامه و اساسنامه بسیار شبیه هم هستند. مهم‌ترین تفاوتی که میان اساسنامه و شرکتنامه است همان شرکت‌هایی است که باید آن را تنظیم کنند. یعنی اساسنامه برای شرکت‌های سهامی عام و سهامی خاص الزامی است اما شرکت‌نامه برای شرکت‌های در قالب تضامنی، مسئولیت محدود و نسبی لازم است. دیگر تفاوت‌ها ممکن است در متن این دو سند و آنچه مورد اشاره قرار می‌گیرد پیش بیاید.