اعاده ی دادرسی (قسمت اول)

– اعاده ی دادرسی: 

اعاده‌دادرسی یک روش استثنایی اعتراض به آرای محاکم است که به موجب آن، پرونده ای که با رای قطعی یا قطعیت یافته مختومه شده است، مجدداْ مفتوح و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. اعاده‌دادرسی در بین روش های استثنایی شکایت از آراء از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است. در حقیقت این طریق شکایت، موجب می شود که دادرسی منتهی به حکم قطعیت یافته یا قطعی، به درخواست محکوم علیه دوباره نزد همان مرجع صادر کننده حکم مورد رسیدگی قرار گیرد.( دکتر عبدالله شمس. آیین دادرسی مدنی ( پیشرفته ) اعاده‌دادرسی در نظام حقوقی ایران به صورت دو مرحله‌ای انجام می‌شود: در مرحله اول نسبت به قبول یا رد درخواست اعاده‌دادرسی اظهارنظر قضایی صورت می‌گیرد و در مرحله دوم ( در فرض قبول درخواست ) نسبت به ماهیت درخواست رسیدگی و حکم مقتضی صادر می‌گردد.

– در نظام قضایی ایران اعاده‌دادرسی را در ۷ حوزه مختلف می‌توان بررسی نمود:

الف – اعاده‌دادرسی در امور مدنی،

ب –  اعاده‌دادرسی در امور کیفری،

پ – اعاده‌دادرسی ویژه رییس قوه قضایی،

ت – اعاده‌دادرسی در دیوان عدالت اداری،

ث – اعاده‌دادرسی در دادگاه ویژه روحانیت،

ج –  اعاده دادرسی در دادگاه نظامی،

چ –  اعاده‌دادرسی در داوری.

اعاده ‌دادرسی در امور کیفری:

مواد ۴۷۴ الی ۴۷۶ از قانون آیین دادرسی کیفری به اعاده‌دادرسی در امور کیفری اختصاص دارد.

– جهات اعاده‌دادرسی کیفری:

اعاده‌‌دادرسی کیفری – خواه حکم اجرا‌ شده باشد خواه اجرا نشده باشد – در موارد زیر پذیرفته می‌شود:

–    کسی به اتهام قتل شخصی محکوم شود و سپس زنده بودن وی محرز گردد؛

–    چند نفر به اتهام ارتکاب جرمی محکوم شوند و ارتکاب آن جرم به گونه‌ای باشد که نتوان بیش از یک مرتکب برای آن قائل شد؛

–    شخصی به علت انتساب جرمی محکوم شود و فرد دیگری نیز به موجب حکمی از مرجع قضایی به علت انتساب همان جرم محکوم شده باشد، به طوری که از تعارض و تضاد مفاد دو حکم، بی گناهی یکی از آنان احراز گردد؛

–   درباره شخصی به اتهام واحد، احکام متفاوتی صادر شود؛

–   در دادگاه صالح ثابت شود که اسناد جعلی یا شهادت خلاف واقع گواهان، مبنای حکم بوده است؛

– پس از صدور حکم قطعی، واقعه جدیدی حادث و یا ظاهر یا ادله جدیدی ارائه شود که موجب اثبات بی‌گناهی محکومٌ‌علیه یا عدم تقصیر وی باشد؛

–  عمل ارتکابی جرم نباشد و یا مجازات مورد حکم بیش از مجازات مقرر قانونی باشد.

علاوه بر موارد فوق، ماده ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری همان قانون نیز دارای حکمی است که ماهیتاً اعاده‌دادرسی تلقی نمی‌گردد اما به دلیل شباهت به آثار اعاده‌دادرسی، در ذیل مبحث اعاده‌دادرسی بیان گردیده است. به موجب این ماده: «هرگاه شاكي يا مدعي خصوصي در جرائم غيرقابل گذشت، پس از قطعي شدن حكم از شكايت خود صرف نظر كند، محكومٌ عليه مي تواند از دادگاه صادركننده حكم قطعي، درخواست كند در ميزان مجازات او تجديدنظر شود. در اين صورت، دادگاه به درخواست محكومٌ عليه در وقت فوق العاده و با حضور دادستان يا نماينده او با رعايت مقررات ماده ۳۰۰ اين قانون، رسيدگي مي كند و مجازات را در صورت اقتضاء در حدود قانون تخفيف مي دهد يا به مجازاتي كه مناسب تر به حال محكومٌ عليه باشد، تبديل مي كند. اين رأي قطعي است.»

– مهلت درخواست و ابتدای مهلت:

اعاده‌دادرسی کیفری با توجه به طبع حکم مورد درخواست (محکومیت به تحمل مجازات)، فاقد مهلت درخواست می‌باشد و در هر زمان قابل طرح می‌باشد، برخلاف اعاده‌دادرسی مدنی که مقید به طرح در مهلت های بیست روزه یا دوماهه مقرر در قانون می‌بود.

– درخواست‌کنندگان اعاده‌دادرسی:

اشخاص ذیل می‌توانند درخواست اعاده‌دادرسی از حکم محکومیت کیفری را بنمایند:

• محکوم‌علیه یا نماینده قانونی او؛
• همسر و وراث قانونی و وصی محکوم‌علیه، در صورت فوت یا غیبت محکوم‌علیه؛
• دادستان کل کشور؛
• دادستان مجری حکم.

– تشریفات رسیدگی

درخواست اعاده‌دادسی و ادله ابرازی، از طریق دادگاه صادرکننده حکم قطعی یا قطعیت یافته، به دیوان عالی کشور ارسال می‌گردد. دیوان عالی کشور در وقت فوق‌العاده و بدون احضار طرفین، پرونده را بررسی می‌نماید و قبل از آنکه وارد رسیدگی ماهیتی شود، نسبت به اساس درخواست (شکل) اظهارنظر می‌کند. این اظهارنظر در قالب یکی از دو قرار ذیل است:

– قرار تجویز اعاده‌دادرسی:

در صورتی که دیوان عالی کشور، موضوع و ادله ابرازی را منطبق با یکی از جهات مندرج در ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری تشخیص دهد، قرار تجویز اعاده‌دادرسی را صادر و پرونده را برای رسیدگی ماهیتی به دادگاه هم‌عرض دادگاه صادرکننده حکم قطعی ارجاع می‌دهد. در این صورت پس از وصول پرونده به دادگاه هم‌عرض، پرونده از حالت مختومه خارج و مجدداً در مسیر رسیدگی قرار می‌گیرد: برای آن وقت رسیدگی تعیین می‌شود و طرفین (محکوم‌علیه و شاکی خصوصی و دادستان)احضار می‌گردند و از آن پس همانند سایر پرونده‌های جریانی با آن برخورد می‌شود.

– قرار رد اعاده‌دادرسی:

در صورتی که دیوان عالی کشور، موضوع یا ادله ابرازی را منطبق با جهات مندرج در ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی کیفری تشخیص ندهد، قرار رد اعاده‌دادرسی را صادر می‌کند و پرونده مختومه و بلااقدام باقی می‌ماند.

– وضعیت اجرای حکم

در اعاده‌دادرسی کیفری، وضعیت توقف اجرای حکم کمی متفاوت و رابطه مستقیم با مجازات مندرج در حکم دادگاه دارد، به این شرح که:

در صورتی که مجازات مندرج در حکم، از نوع مجازات سالب حیات یا سایر مجازات‌های بدنی یا قلع و قمع بنا باشد، بلافاصله با وصول تقاضای اعاده‌دادرسی و قبل از اتخاذ تصمیم درباره تقاضا (قبل از صدور قرار تجویز یا رد اعاده‌دادرسی) دستور توقت اجرای حکم صادر می‌گردد؛

در سایر موارد، چنانچه قرار تجویز اعاده‌دادرسی صادر شده باشد، اجرای حکم تا صدور حکم مجدد به تعویق می‌افتد و چنانچه از محکوم‌علیه تامین اخذ نشده و یا تامین منتفی شده باشد، دادگاهی که پس از تجویز اعاده‌دادرسی به موضوع رسیدگی‌ می‌کند، تامین لازم را اخذ می‌نماید.

همچنین بعد از صدور قرار قبولی اعاده‌دادرسی، در صورتی که ادله‌ی اقامه‌شده از نظر دادگاه قوی باشد، فوراً قرار توقف آثار و تبعات حکم اولی نیز صادر‌ می‌گرددکه این قرار، متفاوت از قرار توقف اجرای حکم می‌باشد.

نکته: پس از صدور قرار تجویز اعاده‌دادرسی و تشکیل جلسه رسیدگی، دادگاه هم‌عرض به ماهیت دعوا و ادله ابرازی اعاده‌دادرسی و ادله موجود در پرونده رسیدگی می‌نماید؛ در صورتی که در ماهیت نیز درخواست اعاده‌دادرسی را وارد تشخیص دهد، اقدام به نقض دادنامه مورد اعاده‌دادرسی و صدور حکم به نفع متقاضی می‌کند. اما در صورتی که در ماهیت، اعاده دادرسی را وارد تشخیص ندهد، حکم به تایید دادنامه مورد اعاده‌دادرسی صادر می‌نماید. این حکم از حیث تجدیدنظرخواهی یا فرجام خواهی، تابع مقررات مربوط خواهد بود.

نکته: در صورتی که جهت اعاده دادرسی، مغايرت دو حكم باشد، دادگاه پس از صدور قرار قبول اعاده‌دادرسی، هر يك را از دو حکم صادره را كه صحيح تشخيص دهد، تایید و رای ديگر را نقض می‌كند. در اعاده‌دادرسی کیفری این احتمال نیز وجود دارد که دادگاه، با توجه به محتویات پرونده، هیچ کدام از آراء صادره را صحیح تشخیص ندهد، در این صورد هردو رای را نقض و پس از رسیدگی مبادرت به صدور رای مقتضی می‌نماید.

– اعتراض به رای

حکمی که در مرحله اعاده‌دادرسی صادر می‌گردد، از حيث‌ تجديدنظر و فرجام خواهی تابع مقررات مربوط خواهد بود. به این معنا که اگر مطابق مقررات مربوط به تجدیدنظرخواهی یا فرجام‌خواهی، این حکم قابل اعتراض باشد، محکوم‌علیه می‌تواند نسبت به آن اعتراض نماید. در غیر این صورت، حکم قطعی خواهد بود. همچنین نسبت به حکمی که پس از اعاده‌دادرسی صادر می‌گردد، دیگر اعاده‌دادرسی از همان جهت پذیرفته نخواهد شد.

همچنین بخوانید:

قسمت دوم اعاده ی دادرسی