توسط 
بررسی ماهیت و مفهوم حریم در نظام حقوقی ایران
– تعریف حریم:
حریم در لغت به معنای ممنوعیت و محدودیت می باشد و یعنی هر چیزی که شکستن آن جایز نمی باشد. در بحث حقوق حریم، مقنن با مطالعه همه جانبه موضوعات آن ؛پیرامون وگرداگرد منازل جاده ها وشوارع ،کوچه ها وقنوات و…حریمی تعیین نموده ومعنای حریم یعنی قبول یک منطقه ممنوعه که این مقدار جزء ملک محسوب شده درحکم ملک مالک می باشد و مطابق ماده 139 قانون مدنی، تملک و تصرف در آن که منافی باشد با آنچه مقصود از حریم است بدون اذن از طرف مالک صحیح نیست و بنابراین کسی نمیتواند در حریم چشمه و یا قنات دیگری چاه یا قنات بکند ولی تصرفاتی که موجب تضرر نشود جائز است.
البته به موجب قاعده ی لاضرر، صاحب حریم هم حق ندارد تصرفاتی در حریم بنماید که موجب ضرر رساندن به سایر افراد باشد.
– آثار ناشی از مالکیت املاک به حریم تسری یافته است:
اینکه حریم در حکم ملک صاحب حریم باشد باعث می شود آثار ناشی از مالکیت املاک به حریم تسری یافته و مالک می تواند به دو روش از ملک خود حفاظت نماید:
روش اول ایجابی یا استفاده کامل: یعنی آنکه مالک به هر نحو که خود صلاح بداند و یا این که کسی حق اعتراض یا تعرض به وی داشته باشد ازمال خود بهره بردای واستفاده بنماید.
روش دوم سلبی : یعنی مالک میتواند با هر گونه تجاوز یا تعرض دیگران بدلیل مالک بودن برخورد قانونی نموده وحمایت مقامات قانونی را به همراه داشته باشد . لذا حریم برای تکمیل انتفاع و دفع ضرر از سوی دیگران است خواه این ضرر بالفعل باشد و خواه بالقوه و فرضی. درفرض تجاوز ، زیان به صاحب حریم می رسد اما اگر تجاوزی نباشد زیانی هم مطرح نخواهد بود .
نکته: حریم ملک تبعی است یعنی از توابع ملک است و مالک می تواند از حق خود در حریم بلاعوض یا در مقابل اخذ عوض صرفنظر کند. حریم اختصاص به چاه و قنات و خانه و مزرعه و باغ ندارد بلکه دهات هم حریم دارند و در حریم ده از حق تعلیم دواب و کندن بوته ها و مانند این امور بهره می برند. فروش حریم دهات که در بعضی شهرها مانند تهران دیده شده وجه شرعی و عرفی ندارد.(ترمینولوژی حقوق– محمد جعفر جعفری لنگرودی)
– انواع حریم :
– حریم املاک: حریم املاک محدوده دور و بر و اطراف ملک غیر منقول است که به میزان عرفی برای استفاده کامل از ملک در نظر گرفته می شود. در ماده 136 قانون مدنی :« حریم مقداری از اراضی اطراف ملک و قنات و نهر و امثال آن است که برای کمال انتفاع از آن ضرورت دارد»
– حریم چاه: مطابق ماده 137 قانون مدنی، حریم چاه برای آب خوردن 20گز وبرای زراعت 30 گز است.
– حریم چشمه و قنات : وفق ماده 138 قانون مدنی، حریم چشمه وقنات از هر طرف در زمین رخوه 500گز ودر زمین سخت 250 گز می باشد.
نکته : در مورد حریم چاه و حریم چشمه و قنات، وفق قسمت اخیر ماده 138 قانون مدنی، اگر مقادیر مذکوربرای جلوگیری از ضرر کافی نباشد به اندازه‌ای که برای دفع ضرر کافی باشد به آن افزوده میشود.
نکته: در ماده 37 قانون آب و نحوه ی ملی شدن آن « سال 1347 كه مؤخر بر قانون مدني است تشخيص حريم را بعهده وزارت آب و برق قرارداده است كه به عقيده برخي حقوقدانان ماده 138 ق.م نسخ ضمني شده است و با وجود تشخيص حريم توسط وزارت نيرو ديگر قاعده عام كاربرد اجرايي ندارد.
– حریم ده: مقصود از ده اراضی ملکی آن اعم از بایر و دایر و آیش و زیر کشت و اراضی دیم کاری است که از راه احیاء برای کشت دیم آماده شده باشد. بنابراین حریم عبارت خواهد بود از سایر اراضی ( جز آنچه که در بالا گفته شد) اطراف یک ده که اهالی ده برای تعلیف اغنام و احشام و سوخت و سایر انتفاعات مکما ( به مقیاس تعریف ماده 136 قانون مدنی) از آن اراضی همگی استفاده می کنند و به غلط به آنها اراضی مشاعی ده گفته می شود در صورتی که مشاع بر ملک اطلاق می شود نه بر حریم و عنوان حریم در این مورد با موات جمع می شود و ثبت حریم ده از اغلاط و بلکه از حیل است! (ترمینولوژی حقوق- محمد جعفر جعفری لنگرودی)
– حریم درخت : حریم درخت کاشته شده در زمین موات، در صورت موات بودن اطراف آن، مقدارى است که ریشه و شاخه درخت آن را پوشش داده یا زمینه سرایت و پوشش دارد؛ بنابراین، دیگرى حق احیاى این محدوده را با کاشتن درخت ندارد. تعریف دکتر لنگرودی از حریم درخت که در ترمینولوژی حقوقی آورده شده اند: حریم درخت در زمین موات بقدر وصول ریشه ها و شاخه ها ( در آخرین حد رشد آن) و معبر آمد و شد صاحب درخت برای آبیاری و رسیدگی به آن و استفاده از آن می باشد.
– حریم رودخانه‌ها، مسيلها، انهار طبيعي و شبکهای آبیاری: بند 1 آیین نامه اجرایی حریم رودخانه‌ها، مسيلها، انهار طبيعي و شبکه های آبیاری در این خصوص مقرر می دارد:« حريم آن قسمت از اراضي اطراف رودخانه يا مسيل يا انهار طبيعي است كه بلافاصله پس از بستر قرار داشته و حسب مورد فاصله آن از طرفين يا يك طرف بستر از طرف وزارت آب و برق تعيين مي‌شود»
نظرات