ماهیت قائم مقام در نظام حقوقی ایران

– تعریف قائم مقام

در تعریف قائم مقام می توان گفت؛ قائم‌مقام به معنی نایب و جانشین است و در اصطلاح حقوقی در معانی متفاوتی به کار رفته است که در همه آنها معنای نوعی جانشینی را دارد. قائم مقام کسی است که به جانشینی طرف دیگر دارای حقوق و تکالیفی می‌شود که او بر عهده داشته است.کسی است که به جانشینی از دیگری حقوق و تکالیفی پیدا می کند ،خواه برای اجرای هدف او کار کند مانند نماینده تجارتی (ماده 395 تا 401 قانون تجارت) یا برای اجراء هدف خود مانند وارث نسبت به ترکه و خریدار نسبت به مبیع پس از بیع.فرقی نمی کند که قائم مقام و کسی که دارای قائم مقام شده هر دو زنده و در حال حیات باشند(مانند مورد نمایندگی تجارتی و انتقال ارادی از قبیل بیع) یا فقط قائم مقام زنده باشد مانند وارث.

عنصر مشخص نماینده و قائم مقام این است که نزدیکی قائم مقام (از حیث کثرت حقوق و قلت تکالیف ) به کسی که دارای قائم مقام شده بیشتر است از نماینده به همین جهت وصی قائم مقام محسوب است ولی قیم فقط نماینده است و عنوان قائم مقامی ندارد.معذلک همانطور که در اصطلاح نماینده گفته شد ، نماینده و قائم مقام گاهی در شخص واحد جمع میشوند و مقنن ایران در استعمال این دو اصطلاح چندان دقیق نشده است.

عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد بین متعاملین و قائم مقام آنها لازمالاتباع است مگر این که به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود.( ماده 219 قانون مدنی )

– قائم مقام :

– انواع قائم مقام:

در یک تقسیم بندی قائم مقام را به قائم مقام عام و قائم مقام خاص می‌توان تقسیم کرد.

1-قائم مقام عام 2-قائم مقام خاص

قائم مقام عام: شخصی است که تمام دارایی دیگری به او منتقل می شود. مثل ورثه.

قائم مقام خاص: شخصی است که جزء معینی از دارایی دیگری به او منتقل می شود مانند شخصی که با انعقاد یک قرارداد مالک خودروی شخص دیگری می شود و خودرو به وی منتقل می گردد که در اصطلاح به آن منتقل الیه گفته می شود.

– انواع قائم مقام از لحاظ قرارداد:

قائم مقام را می توان به لحاظ قراردادی و غیر قراردادی بودن تقسیم بندی کرد. (ماده 219 قانون مدنی)

1. قائم مقام قراردادی: کسی است که در قائم مقام شدن وی اراده نقش اصلی را بازی می‌کند و با رضایت و اراده خود قائم مقام شخص دیگر می گردد.
2. قائم‌مقام غیرقراردادی: کسی است که بدون اراده، جانشین شخص دیگری می گردد مانند: ورثه متوفی.

بر اساس این ماده قراردادهایی که بین اشخاص منعقد می گردد نسبت به قائم مقام آنها نیز موثر می‌باشد چرا که تعهدات با فوت متعهد از بین نمی روند بلکه به قائم مقام آنها منتقل می گردد.

– شباهت و تفاوت نمایندگی با قائم مقام:

الف – شباهت قائم مقام با نمایندگی، ممکن است این تصور را ایجاد کند که این دو مورد با هم یکی هستند، در حالی که از لحاظ ماهوی (ذاتی) تفاوت های اساسی بین قائم مقامی و نمایندگی وجود دارد.

ب – تفاوت این دو این است که ؛قائم مقام کسی است که تمام یا قسمتی از دارایی شخصی به او منتقل می شود. در مقابل، نماینده کسی است که به نام و حساب شخصی دیگر و در جهت اهداف او اقدام می نماید.