به قلم دکتر سید محمود گل حسینی وکیل پایه یک دادگستری تهران (مشاهده پروفایل)

مجازات چیست؟

تنبیه یا کیفری که فرد در صورت انجام جرم به وسیله مجریان قانون با آن رو به رو می‌شود و با رنج و مشقّت همراه است، مجازات نام دارد.انواع جرم و مجازات در راستای یکدیگر حرکت می‌کنند؛ یعنی در ازای هر عملی که جرم محسوب می‌شود، مجازاتی وجود دارد که به فراخور آن جرم، اِعمال می‌شود.

اصول حاکم بر مجازات

از منظر قانون، مجازات باید دارای اصولی باشد که در ادامه می‌خوانید:

• در درجه اول مجازات باید قانونی باشد، یعنی مجازاتی باشد که قانون برای آن جرم تعیین کرده است.
• مجازات باید شخصی باشد، به این معنا که فقط کسی که جرم را انجام داده باید مجازات شود.
• مجازات باید فردی باشد یعنی به تناسب خصوصیات مجرم و در چارچوب قانون تعیین شود؛ مثلا اگر مجازات قانونی یک جرم یک تا سه سال است، قاضی می‌تواند با توجه به شرایط اجتماعی و روانی مجرم، اورا به حدااقل مجازات محکوم کند.
• مجازات باید برای افرادی که جرم مشابهی را در موقعیت مشابه انجام داده‌اند، یکسان باشد.

انواع مجازات

در قانون مجازات اسلامی برای انواع جرم چهار نوع مجازات تعیین شده است:

حدود:

مجازات‌هایی هستند که میزان، نوع، موجبات و چگونگی اجرای آنها در شرع اسلام معیّن شده است؛ مانند مجازات شرب خمر که در اسلام حد شلاق تعیین شده است.

قصاص:

این نوع از مجازات برای جنایات عمدی در نظر گرفته شده است که در خصوص جان انسان‌ها، اعضاء و منافع جمعی است؛ مثل قتل عمد که مجازات آن قصاص است.

دیات:

در شرع اسلام برای جنایاتی که به صورت غیرعمد در مورد نفس (جان انسان)، اعضاء و منافع جمعی صورت می‌گیرند و یا جنایات عمدی که مجازات آنها قصاص نباشد، پرداخت مالی معیّن را به عنوان دیه تعیین کرده است.

تعزیرات:

این نوع از مجازات برای مواقعی غیر از موارد ذکر شده است که اگر فرد عملی مخالف شرع یا قوانین حکومت انجام دهد، برای او تعیین می‌شود؛ دادگاه می‌تواند در مورد مجازات‌های تعزیری به صورتی متفاوت عمل کند یعنی موقعیت‌های مختلف نظیر انگیزه مجرم، شیوه انجام، سوابق او و موارد دیگر را در نظر بگیرد و به تناسب آنها مجازات تعیین کند.

مجازات‌های جرائم تعزیری بر اساس قانون به هشت درجه تقسیم می‌شوند، به عنوان مثال درجه اول که شدیدترین نوع آنها محسوب می‌شود، شامل حبس بیش از ۲۵ سال، جریمه نقدی بیش از یک میلیارد ریال، مصادره تمام اموال یا منحل کردن اشخاص حقوقی است؛ به همین ترتیب خفیف‌ترین درجه، درجه هشتم است که حبس آن تا سه ماه، شلاق تا ده ضربه و جریمه تا ده میلیون ریال خواهد بود.

مجازات‌های تکمیلی و تبعی:

انواعی که پیش از این معرفی شد، مجازات‌های اصلی هستند، در قانون مجازات‌هایی نیز با عنوان تکمیلی و تبعی وجود دارند:

مجازات تکمیلی:

نوعی مجازات است که بر اساس موقعیت و نوع جرم به مجازات اصلی اضافه می‌شود که حتما باید در حکم ذکر شود ولی انجام آن می‌تواند اختیاری یا اجباری باشد.

مجازات تبعی:

به معنای اثری است که بر مجازات مجرم اضافه می‌شود، این نوع از مجازات در حکم ذکر نخواهد شد و بعد از اجرای حکم و سپری شدن زمانی که مد نظر قانون است، تبعات این مجازات از میان خواهد رفت. مانند منع اشتغال در مدت مشخص در مناصب دولتی.

شخص حقوقی

مواردی که تا اینجا ذکر شد درباره اشخاص حقیقی یا همان افراد است، باید بدانید که پس از قانون مصوب سال ۹۲ برای اشخاص حقوقی نیز مجازات تعیین شده است؛ اشخاص حقوقی به مؤسسات، ادارات، شرکت‌ها و مانند آنها گفته می‌شود به صورت مستقل دارای شخصیت هستند و مسئولیت دارند.

بر اساس قانون، مجازات‌های اشخاص حقوقی می‌تواند به صورت‌های مختلفی انجام شود: مصادره اموال، انحلال شرکت، مؤسسه و…، محروم شدن از انجام برخی فعالیت‌ها، جریمه نقدی، محرومیت از فروش سهام و منتشر کردن محکومیت در رسانه‌ها، انواع مختلف مجازات برای این اشخاص هستند.

مجازات تعزیری

قانونگذار در ماده 19 قانون مجازات اسلامی مجازات تعزیری را به هشت درجه تقسیم کرده است . درجه بندی مجازات تعزیری در قانون مجازات به چند دلیل صورت گرفته است . اولا اینکه قاضی نمی تواند در مجازات حدی و مجازاتهای نوشته شده در قانون تغییر و تبدیل و تخفیف ایجاد کند ، در نتیجه در این دسته از مجازاتها امکان درجه بندی وجود ندارد ، به همین دلیل با در نظر گرفتن مجازاتهای تعزیری و درجه بندی آنها قاضی می تواند مجازات را تبدیل کند و تغییر دهد .

ضمن اینکه مجازاتهای درجه بندی شده تعزیری با توجه به شدت و حدت جرم تعیین می شوند . درجه بندی کردن مجازات تعزیری باعث می شود که مجازاتها به صورت فردی و متناسب با شخصیت مجرم و شرایط جرم تعیین شود . به این ترتیب درجه بندی مجازاتها در قانون مجازات اسلامی روش مناسبی برای تعیین درست مجازات است .

مجازات تعزیری درجه یک

مجازات تعزیری درجه یک شامل موارد زیر است :

• حبس بیشتر از بیست و پنج سال تا سی سال
• جزای نقدی بیشتر از یک میلیارد ریال
• مصادره اموال

مجازات تعزیری درجه دو

مجازات تعزیری درجه دو شامل موارد زیر است :

• حبس بیشتر از پانزده تا بیست و پنج سال
• جزای نقدی بیشتر از پانصد و پنجاه میلیون ریال تا یک میلیارد ریال

مجازات تعزیری درجه سه

مجازات تعزیری درجه سه شامل موارد زیر است :

• حبس بیشتر از ده تا پانزده سال
• جزای نقدی بیشتر از سیصد و شصت میلیون ریال تا پانصد و پنجاه میلیون ریال

مجازات تعزیری درجه چهار 

مجازات تعزیری درجه چهار شامل موارد زیر است :

• حبس بیشتر از پنج تا ده سال
• جزای نقدی بیستر از یکصد و هشتاد میلیون ریال تا سیصد و شصت میلیون ریال
• انفصال دائم از خدمت دولتی و عمومی

مجازات تعزیری درجه پنج

مجازات تعزیری درجه پنج شامل موارد زیر است :

• حبس بیشتر از دو تا پنج سال
• جزای نقدی بیشتر از هشتاد میلیون ریال تا یکصد و هشتاد میلیون ریال
• محرومیت از حقوق اجتماعی بیشتر از پنج تا پانزده سال

مجازات تعزیری درجه شش

مجازات تعزیری درجه شش شامل موارد زیر است :

• حبس بیشتر از شش ماه تا دو سال
• جزای نقدی بیشتر از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال
• شلاق از سی و یک تا نود و نه ضربه
• محرومیت از حقوق اجتماعی بیشتر از شش ماه تا پنج سال
• انتشار حکم قطعی در رسانه ها

مجازات تعزیری درجه هفت 

مجازات تعزیری درجه هفت شامل موارد زیر است :

• حبس از نود و یک روز تا شش ماه
• جزای نقدی بیشتر از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال
• شلاق از یازده تا سی ضربه
• محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه

مجازات تعزیری درجه هشت 

مجازات تعزیری درجه هشت شامل موارد زیر است :

• حبس تا سه ماه
• جزای نقدی تا ده میلیون ریال
• شلاق تا ده ضربه