بررسی ماهیت انواع وصیت نامه در نظام حقوقی ایران

– تعریف وصیت:

وصیت عبارت است از اینکه شخصی تکلیف برخی از امور مالی و غیر مالی بعد از فوت خود را برای ورثه اش مشخص کرده باشد که در دین اسلام تاکید و توصیه فراوانی به این عمل مستحب شده است .

• موصی: وصیت‌ کننده،
• موصی‌له: کسی که وصیت تملیکی به نفع او شده است،
• موصی‌به: مورد وصیت.

وصیّ: وصی مفرد کلمه اوصیا است.کسی که به ‌موجب وصیت عهدی ولیّ بر مورد ثُلث یا بر صغیر قرار داده می شود نامیده می شود.

– تقسیم بندی وصیت:

1) وصیت عهدی: در خواست متوفی از ورثه برای انجام برخی از امور. در حقیقت وصیت عهدی ماهیت وکالت دارد؛ لیکن معلق به فوت است و در این وصیت قبول شرط نیست؛

2) وصیت تملیکی : کسی عین یا منفعتی را از مال اعم از منقول یا غیرمنقول خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند».

نکته: هر فرد تنها به میزان یک سوم از اموال خود را میتواند برای بعد از خود وصیت کند.

– انواع وصیت:

الف) وصیت خود نوشت : در وصیت خود نوشت، وصیت کننده باید تمام متن وصیت را به خط خودش  نوشته باشد تا دارای اعتبار قانونی باشد. به همین دلیل شخص بی‌سواد یا شخصی که به سبب فقدان بینایی، توانایی نوشتن ندارد نمی‌تواند وصیت خود نوشت تنظیم کند در نگارش چنین وصیت نامه‌ای امکان وکالت دادن به شخص دیگری وجود ندارد و حتما باید به امضای وصیت کننده رسیده باشد .وصیت کننده حتماً باید تاریخ روز، ماه و سال را به خط خود در وصیت نامه درج کند تا چنانچه وصیت نامه‌های متعددی از او موجود بود، آخرین نسخه وصیت نامه مشخص باشد، زیرا فقط آخرین وصیت نامه وصیت کننده دارای اعتبار است

 ب) وصیت سری: وصیت نامه سری به وصیت نامه ای گفته می شود که به دست خود موصی یا هر شخص دیگری نوشته شده باشد که در هر حال باید موصی در انتهای آن امضا بنماید. بعد از تنظیم وصیت نامه  آن را نزد اداره ثبت اسناد محل اقامت موصی  یا دفاتر رسمی که نمایندگان آن به حساب می آیند نگهداری شود. برهمین اساس وصیت نامه سری ترکیبی از وصیت نامه رسمی و وصیت نامه عادی (خودنوشت) می باشد

ج) وصیت رسمی: طبق ماده277 قانون امور حسبی: «ترتیب تنظیم وصیت ‌نامه رسمی و اعتبار آن به ‌طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است» این نوع از وصیت باید بر روی فرم و برگ خاص نوشته شود.

د) وصیت شفاهی: وصیت شفاهی یا وصیت زبانی نوعی از وصیت کردن است که بر خلاف وصیت کتبی ، بر روی فرم یا برگه خاصی نوشته نشده است و صرفا در جمع دیگران وصیت کردن انجام شده است و وصیت نامه ای تدارک دیده نشده است

با استناد به ماده 283 قانون امور حسبی در موارد استثنایی مانند جنگ، سفر در دریا، خطر مرگ فوری و امراض مسری که موصی نمیتواند به یکی از طرق قانونی (خود نوشت، سری ،رسمی) وصیت کند. وصیت کننده یا موصی باید در حضور دو نفر گواه یا شاهد وصیت خود را به صورت شفاهی اظهار داشته و یکی از آن دو گواه ، اظهارات شفاهی یا وصیت وی را با تعیین روز و ماه و سال و محل وقوع وصیت نوشته و موصی و گواه آن را امضا نمایند.

طبق ماده 284 و 286 قانون امور حسبی: افراد و افسران نظامی و کسانی که در ارتش اشتغال به کاری دارند ، در صورتی که جنگ شده باشد یا مأمور عملیات جنگی باشند و یا در محلی زندانی یا ‌محصور باشند که مراوده‌ای با خارج نباشد ، می‌ توانند نزد یک نفر افسر یا همردیف او با حضور دو گواه وصیت ‌خود را شفاها اظهار نمایند .

لذا بر اساس قانون وصیت شفاهی تنها در دو حالتی که ذکر شده است معتبر خواهد بود و در صورتی که شرایط مذکور وجود نداشته باشد ، افراد باید وصیت خود را طبق یکی از حالات پیش بینی شده در این قانون و به صورت کتبی تنظیم نمایند

به موجب ماده 294 قانون امور حسبی ، اگر اشخاص ذی نفع در ارث متوفی ، وصیت شفاهی یا لفظی متوفی را قبول کرده باشند و به صحیح بودن آن اقرار کرده باشند ، وصیت شفاهی متوفی نیز صحیح و مورد قبول خواهد بود

– ویژگی های ذاتی وصیت:

1. تعلیق به فوت: وصیت برای زمان بعد از فوت موصی انشاء می شود.
2. رایگانی تملیک: تملیک مستقیم موصی به رایگان است و نمی تواند در برابر عوض قرار گیرد و وصیت را به‌صورت معامله معوض درآورد.
3. قابلیت رجوع: قانون مدنی در مواد 829 و 838 به اختیار موصی در رجوع از وصیت تصریح کرده است .