توسط 
ماهیت نهاد متولی وقف و موارد عزل او در نظام حقوقی ایران
– تعریف متولی:
واقف می تواند خودش به امور مربوط به مال موقوفه رسیدگی کند و یا اینکه شخصی را به عنوان متولی انتخاب کند تا امور مربوط به مال موقوفه را انجام بدهد( تولیت) و ضمنا حق دارد بر متولی ناظر قرار دهد که اعمال متولی به تصویب یا اطلاع او باشد (ماده 78 قانون مدنی)، پس در تعریف متولی وقف می توان گفت؛”شخصی است که عهده دار امور موقوفه می باشد، وی ممکن است به تصریح واقف یا مفاد وقف نامه یا حکم سازمان اوقاف و امور خیریه یا حکم دادگاه جهت اداره امور موقوفه تعیین شود.“
– وظایف متولی وقف:
متولی وظایف متعددی در خصوص موقوفه بر عهده دارد که اهم آنها به طور کلی عبارتست از:
- نگهداری مال موقوفه:
نخستین وظیفه متولی نگهداری مال موقوفه است. چرا که سهل انگاری در این وظیفه گاهی موجب خرابی و در نتیجه مسلوب المنافع کردن آن می گردد. همچنین عین مال موقوفه باید حفظ شود تا منافع آن در جهت و هدف واقف مورد استفاده قرار گیرد؛ بنابراین هزینه نگهداری مال موقوفه باید مقدم بر حقوق موقوف علیه باشد.
- تقسیم منافع و عایدات مال موقوفه:
از دیگر وظایف متولی، تقسیم منافع و عایدات مال موقوفه است. واقف می تواند سهم موقوف علیه را به تساوی یا تفاوت قرار دهد و این امر می بایست طبق نظر واقف صورت گیرد و موقوف علیه می توانند پس از مشخص شدن سهم خویش، آن را تصرف کنند هرچند متولی اذن نداده باشد.
- اجاره دادن مال موقوفه:
اجاره دادن مال موقوفه یکی دیگر از وظایف متولی می باشد. متولی به عنوان نماینده وقف می تواند مال موقوفه را در صورت مصلحت وقف به اجاره واگذار نماید تا عواید تحصیل و در مصارف مقرر، مصرف گردد.
- ثبت مال موقوفه:
جهت نظم و ایجاد ثبات و امنیت حقوقی، متولی مکلف است نسبت به ثبت اسناد و املاک اقدام نماید. چنانچه ملک وقفی به ثبت نرسیده باشد، طبق ماده 27 قانون ثبت اسناد و املاک مصوب 1310 و آئین نامه اجرایی آن، متولیان موقوفات از ثبت محل درخواست ثبت ملک را به نام موقوفه خواهند نمود. در صورت عدم اقدام متولیان، نماینده اوقاف محل درخواست ثبت خواهد داد.
- طرح دعوی علیه تضییع کنندگان حقوق موقوفه:
در خصوص تکلیف متولی به طرح دعوی و تظلم خواهی در مراجع قضایی، طبق بند 1 ماده 1 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه مصوب 1363 اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده با مجهول التولیه است و موقوفات خاصه در صورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و یا رفع اختلاف موقوف علیهم متوقف بر دخالت ولی فقیه باشد، به عهده سازمان اوقاف و امور خیریه قرار دارد و در ماده 9 قانون مذکور نیز قید گردیده« سازمان حج و اوقاف و امور خیریه نسبت به مواردی که در بندهای ماده 1 این قانون به عهده آنها گذاشته شده در صورت عدم اقدام متولی یا امضاء موقوف علیهم حق تقاضای ثبت و سایر اقدامات لازم و اقامه دعوی را دارد.»
– حدود اختیارات متولی وقف :
- که متولی موظف به قبول تولیت نیست. اما اگر قبول کرد، دیگر نمی تواند آن را از رد کند . پس اولین وظیفه متولی ، انجام وظایف در صورت قبول تولیت است.( ماده 76 قانون مدنی)
- متولی موظف است به همان ترتیبی که واقف مشخص کرده است به انجام امور بپردازد . اگر ترتیبی قرار نداده باشد متولی باید راجع به تعمیر و اجاره و جمع‌آوری منافع و تقسیم آن بر مستحقین و حفظ موقوفه و غیره مثل وکیل امینی عمل نماید. ( ماده 82 قانون مدنی)
- مورد بعدی از وظایف متولی این است که طبق مقتضای عقد وقف عمل کند ؛ یعنی متولی حق ندارد کاری بر خلاف مصالح موقوفه انجام دهد .
- وظیفه دیگر متولی محدودیت او در عزل سایر متولیان است . اگر چند نفر متولی در انجام امری باشند ، هیچ کدام از آنها نمی توانند دیگری را عزل کنند . تنها در حالتی اجازه انجام این کار رادارند که واقف در عقد وقف این اختیار را داده باشد.
– شرایط عزل متولی:
در دو قانون مدنی و قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف در مورد شرایط عزل متولی بحث شده است:
الف – اگر واقف وضع مخصوصی را در شخص متولی شرط کرده باشد و متولی فاقد آن وصف گردد( ماده 80 قانون مدنی) در این شرایط ، سمت تولیت خود به خود زایل می شود. در این مورد بایستی از دادگاه اعلام انعزال را درخواست نمود.حکم دادگاه در این خصوص جنبه اعلامی دارد.از این روی، اثر حکم از روز فقدان وصف مشروط در متولی است و در گذشته اثر ندارد.
ب – در صورتی که حق عزل شرط شده باشد ( ماده 79 قانون مدنی)
پ – ماده 7 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف : « هر گاه متولی یا ناظر نسبت به عین یا منافع موقوفه تعدی یا تفریط نماید
یا در انجام وظایف مقرر در وقفنامه و قانون و آیین‌نامه‌ها و‌مقررات مربوط مسامحه و اهمال ورزد، با رسیدگی شعبه تحقیق و حکم دادگاه حسب مورد معزول یا ممنوع‌المداخله یا ضم امین خواهد شد »
– خیانت متولی وقف :
مطابق با قسمت اخیر ماده 79 قانون مدنی، اگر خیانت متولی ظاهر شود ضم امین می شود، یعنی هرگاه در اوقاف عمومى متولّى خيانت كند و عايدات آن را به مصرفى كه معيّن شده نرساند، حاكم شرع بايد متولّى امينى براى آن معيّن نمايد يا در كنار او بگذارد و اگر متولّى وقف خاص خيانت كند، حاكم شرع با موافقت طبقه موجود براى آنها متولّى تعيين، يا ضميمه مىكند.
نکته: طبق تبصره 1 ماده 4 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان اوقاف و امور خیریه ،موقوفاتی که متولی آنها عزل یا فوت می شود تا تشخیص متولی بعدی و موقوفاتی که متولی آنها ممنوع المداخله می شود تا رفع ممنوعیت یا ضم امین، در حکم بدون متولی است و تحت تصدی سازمان اوقاف قرار می گیرد.
نظرات