جرح و تعدیل گواه ، موارد و مهلت آن

– تعریف جرح و تعدیل شهود:

1. جرح شاهد : جرح در لغت به معنای مخدوش‌کردن است. ولی در موضوع ما به معنای خدشه وارد کردن به شاهد می‌باشد که در مقابل تعدیل بکار می‌رود و جرح در اصطلاح عبارتست از ادعای فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد مقرر کرده است و از ناحیه طرفین دعوا صورت می‌گیرد.( ماده 191 قانون آیین دادرسی کیفری)
2. 2. تعدیل شاهد: تعدیل عبارت است از گواهی‌دادن بر عدالت یکی از شهود، و بعبارت دیگر تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است.( ماده 191 قانون آیین دادرسی مدنی)

یکی از مهم ترین ادله های اثبات در دعوا “شهادت “به شمار می رود و قواعد مربوط به شرایط شاهد جزء قواعد آمره به شمار می آیند، به این معنا که حتما باید همانگونه که در قانون پیش بینی شده است رعایت شوند. بنابراین در مرحله اول خود دادگاه مکلف است در صورتی که نداشتن شرایط فوق را در مورد یک شاهد احراز نمود، به شهادت اثری ندهد. اما اگر دادگاه از فقدان شرایط مقرر در مورد شاهد بی اطلاع بود، فردی که مدعی نبودن این شرایط در شاهد است، باید آن را اثبات نماید که به این عمل جرح گفته می شود و چنانچه شاهد رد شود طرف مقابل می تواند به دفاع از صلاحیت شاهد بپردازد که به این عمل در اصطلاح تعدیل گفته می شود.

هنگامی که یکی از طرفین اقدام به جرح شهود طرف مقابل می نماید، بدین معنا که مدعی می شود یکی از شرایط قانونی شاهد در فرد شهادت دهنده وجود ندارد و دادگاه اقدام به رد صلاحیت وی به عبارتی جرح شهود می نماید، مدعی صلاحیت شاهد می تواند برای اثبات صلاحیت شاهد جرح شده اقامه دلیل کند که این عمل در اصطلاح حقوقی تعدیل شهود نام دارد.

نکته: شهادت یا گواهی به عنوان یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوا در پرونده های حقوقی و کیفری شناخته می شود و دعاوی مالی و غیر مالی فراوانی را به استناد آن می توان اثبات کرد ، برای اینکه گواهی یا شهادت شهود در پرونده موثر و کارا بوده و قابلیت اثبات دعوا را داشته باشد ، شاهد باید ویژگی های قانونی را دارا بوده که در صورت عدم وجود این ویژگی ها ، طرف مقابل می تواند به شاهد معرفی شده ایراد نموده یا به اصطلاح گواه را جرح نماید که البته طرف مقابل نیز می تواند به این ایراد پاسخ داده و اقدام به تعدیل گواه معرفی شده نماید .

هر گاه دلیلی که خواهان برای اثبات ادعای خود می آورد گواهی باشد ، باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را در دادخواست تعیین کند و خوانده دعوا  نیز همین تکلیف را در اولین جلسه دادرسی دارد . اعلام اسامی ، مشخصات و نشانی گواه به طرف مقابل ، امکان شناسایی و جرح و تعدیل گواه را می دهد .

هر چند قانون آیین دادرسی مدنی ” موارد جرح گواه ” را به شرایط مندرج در قانون آیین دادرسی کیفری ارجاع داده است، اما با توجه به تصویب قانون مجازات اسلامی جدید در سال 1392 قواعد جرح گواه را باید در این قانون جست و جو نمود. به موجب ماده 191 قانون مجازات اسلامی جدید: « … جرح شاهد عبارت از شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است … » .

بنابراین ، در صورتی که شاهدی به دادگاه معرفی شده باشد ولی شرایطی که برای شاهد در قانون ذکر شده را دارا نباشد ، طرف مقابل می تواند به اصطلاح حقوقی این شاهد را جرح نماید تا به شهادت وی اعتبار شهادت شرعی داده نشود . البته پس از جرح گواه در دادگاه توسط شخص ، طرف مقابل نیز می تواند با معرفی شاهد ، عدالت گواه معرفی شده را اثبات نماید که به آن تعدیل گواه نیز می گویند . مطابق ماده 191 قانون مجازات اسلامی :« … تعدیل شاهد عبارت از شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی است. »

– اوصاف و شرایط گواه :

به موجب ماده 177 قانون مجازات اسلامی : «  شاهد شرعی در زمان ادای شهادت باید شرایط زیر را دارا باشد:

1- بلوغ

نکته: شهادت دختران، پیش از 9 سالگی و پسران پیش از 15 سالگی پذیرفته نمی باشد.

نکته: در صورتی که شاهد واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او استماع می شود. تشخیص میزان تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است. ( ماده 196 قانون مجازات اسلامی)بنابراین مطابق این ماده، حتی در صورت بالغ نبودن فرد، امکان استماع شهادت وی وجود داشته، لیکن این نوع از شهادت، دلیل محسوب نشده و ارزش اماره قضایی را دارد.

2- عقل

نکته: بنابراین اگر گواه فاقد قوه تعقل ، دیوانه و یا مجنون باشد و می توان گواه را جرح نمود .

3- ایمان

نکته: بنابراین اگر گواه از اقلیت های دینی باشد نمی تواند علیه مسلمان شهادت دهد و می توان به این دلیل وی را جرح کرد .

4- عدالت

نکته: همچنین اگر گواه عادل نبوده و سابقه فسق و اشتهار به فساد را داشته باشدو  می توان به این دلیل وی را جرح کرد.

5- طهارت مولد

نکته: شاهد مولود یک نکاح مشروع و حلالزاده باشد.

6- ذینفع نبودن در موضوع

نکته: نداشتن نفع شخصی در دعوای مطروحه جزء شرایط لاینفک شاهد یا گواه است ؛ بنابراین اگر گواه نفع شخصی در صدور حکم در دادگاه داشته باشد ، قابل جرح خواهد بود .

7- نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها

نکته: نبودن دشمنی بین گواه و طرف مقابل نیز از جمله شرایط گواه است و جزء مواردی است که می تواند سبب جرح گواه شود .

8- عدم اشتغال به تکدی

9- ولگرد نبودن »

نکته: عدم اشتغال به تکدی و ولگردی شرط مهمی است که باید در گواه موجود باشد ؛ لذا در صورتی که گواه به گدایی و ولگردی مشغول باشد ، می توان گواه را جرح نمود .

– مهلت جرح گواه:

جرح گواه تشریفات خاص و ویژه ای ندارد و علی القاعده باید پیش از ادای گواهی به عمل آید . به موجب ماده 193 قانون مجازات اسلامی: « جرح شاهد شرعی باید پیش از ادای شهادت به عمل آید مگر آنکه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود. در این صورت، جرح تا پیش از صدور حکم به عمل می آید و در هر حال دادگاه مکلف است به موضوع جرح، رسیدگی و اتخاذ تصمیم کند.»

همچنین به موجب تبصره ماده 234 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص مهلت جرح گواه ، این امکان وجود دارد که طرف دعوا برای جرح گواه از دادگاه تقاضای مهلت نماید که در این صورت دادگاه حداکثر برای مدت یک هفته به او مهلت می دهد .

– شرایط شاهد و جرح و تعدیل شهود:

در قانون برای شاهد شرایط خاصی ذکر شده و باید دانست طرفین دعوی می توانند اقدام به جرح شاهد و تعدیل شهود نمایند. جرح شاهد با شهادت بر فقدان یکی از شرایطی است که قانون برای شاهد مقرر کرده و تعدیل شاهد، شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد است. برای اینکه چگونه شهود را جرح کنیم باید دانست قبل از ادای شهادت می توان شهود را طی لایحه ای جرح نمود مگر اینکه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود.

شهادت عبارت است از اینکه شخصی که اطلاعاتی راجع به یک دعوی دارد، نزد مراجع قضایی بیان نماید. شهادت شهود یکی از مهمترین ادله اثبات دعوی در امور کیفری و حقوقی محسوب می شود. به همین دلیل قانونگذار شرایطی را برای شهادت و شاهدان پیش بینی نموده است که در صورت نبود آنها می توان اقدام به جرح شاهد و تعدیل شهود نمود. از همین رو همیشه و در همه حال نمی توان به شهادت شهود استناد و اکتفا کرد.