ماهیت قرار اتیان سوگند در نظام حقوق کیفری ایران

– قرار اتیان سوگند:

با عنایت به قوانینی همچون قانون آیین دادرسی مدنی ، از جمله مهم ترین شرایط ادای سوگند بتی یا سوگند قاطع دعوا می توان به موارد زیر اشاره نمود :

نخست آنکه برای اتیان سوگند بتی ادعای مطرح شده باید بدون دلیل باشد . لذا هرگاه ادعای خواهان یا مدعی متکی به هیچ دلیلی نباشد و خوانده یا مدعی علیه منکر این ادعا باشد ، نوبت به اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا خواهد رسید . بنابراین از جمله شرایط سوگند بتی یا قاطع دعوا آن است که اولا ادعایی وجود داشته باشد و ثانیا دلیل یا اماره ای بر صحت چنین ادعایی به دادگاه ارائه نشده و در پرونده وجود نداشته باشد . در این صورت ، مدعی می تواند حکم به دعوای خود را که مورد انکار مدعی علیه است ، منوط به سوگند بتی طرف مقابل نماید . در نتیجه هر گاه در اثبات ادعا دلیلی ارائه شده باشد ، مدعی علیه نمی تواند برای رد ادعا ، درخواست صدور قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا نماید . علاوه بر این ، یکی دیگر از شرایط این سوگند آن است که اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا در دادگاه مستلزم درخواست مدعی یعنی شخصی است که ادعای او بدون دلیل است و البته تفاوتی نمی کند که شخص مدعی خواهان باشد یا خوانده دعوا و هر شخصی که ادعایی می کند و دلیلی برای اثبات آن ندارد باید تقاضای اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را ارائه نماید .

– قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا:

در قسمت های قبل به بررسی شرایط اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا پرداخته شد ؛ بنابراین با توجه به موارد مذکور می توان گفت پس از اینکه مدعی ، تقاضای اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را در دادگاه مطرح نمود ، دادرس دادگاه شرایط اتیان این سوگند را مورد بررسی قرار می دهد و در صورتی که این شرایط را احراز نماید ، قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا را صادر خواهد کرد . لازم به ذکر است که قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا یکی از انواع قرارهای اعدادی یا مقدماتی محسوب می شود و از هر جهت تابع احکام و پیامدهای مربوط به این نوع قرارها است . با صدور قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا توسط دادگاه ، مشخص می شود که سرنوشت پیروزی یا محکومیت مدعی در اثبات ادعای خود بستگی به این سوگند خواهد داشت . در قرار اتیان سوگند بتی یا قاطع دعوا ، موضوع سوگند و همچنین شخصی که باید این سوگند را ادا نماید مشخص می شود . علاوه بر این ، موضوع سوگند باید با موضوع ادعا مربوط باشد و در اثبات آن ادعا موثر باشد .

–  سوگند تکمیلی :

سوگند تکمیلی یکی از انواع سوگند قضایی محسوب می گردد که در واقع مدعی برای تکمیل دلایل ناقصی که به دادگاه ارائه نموده است باید ادا نماید . بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی قسم یا سوگند تکمیلی سبب تکمیل گواهی یا شهادت یک مرد یا دو زن می شود و بنابراین هرگاه قرار اتیان سوگند یا قسم تکمیلی با این عنوان در دادگاه صادر شود ، علی القاعده دعوا با ادای سوگند در دادگاه به اثبات خواهد رسید که این مفهوم در ماده 277 قانون آئین دادرسی مدنی ضمن دعاوی قابل اثبات با سوگند تکمیلی مطرح شده است .

به موجب ماده مذکور : « در کلیه دعاوی مالی که به هر علت و سببی به ذمه تعلق می گیرد از قبیل قرض ، ثمن معامله ، مال الاجاره ، دیه جنایات ، مهریه ، نفقه ، ضمان به تلف یا اتلاف ؛ همچنین دعاوی که مقصود از آن مال است از قبیل بیع ، صلح ، اجاره ، هبه ، وصیت به نفع مدعی ، جنایت خطایی و شبه عمد موجب دیه ؛ چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد ، می تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو گواه زن به ضمیمه یک سوگند ادعای خود را اثبات کند » .

همچنین به موجب تبصره این ماده : « در موارد مذکور در این ماده ، ابتدا گواه ( شاهد ) واجد شرایط ، شهادت می دهد و سپس سوگند توسط خواهان ادا می شود .»

– شرایط و نحوه صدور قرار اتیان سوگند تکمیلی:

شرایط و نحوه صدور قرار اتیان سوگند تکمیلی در دادگاه در قانون آیین دادرسی مدنی مورد تصریح قرار نگرفته است ؛ با این وجود با عنایت به مواد مختلفی از این قانون و رویه قضایی دادگاه ها در می یابیم که دادگاه رسیدگی کننده به دعوا در شرایطی اقدام به صدور قرار اتیان سوگند تکمیلی می نماید که بینه ارائه شده توسط مدعی ناقص باشد و دعوای مذکور ، جزء موارد مصرح در ماده 277 قانون آیین دادرسی مدنی باشد .

علاوه بر این ، صدور قرار اتیان سوگند تکمیلی توسط دادگاه منوط به درخواست سوگند تکمیلی توسط مدعی است ؛ لذا اگر مدعی بخواهد در دادگاه قسم تکمیلی یاد کند ، باید از دادگاه صدور قرار ادای قسم تکمیلی را تقاضا کند و دادگاه پس از درخواست قسم تکمیلی توسط مدعی ، هر گاه شرایط سوگند تکمیلی را احراز نمود ، قرار اتیان سوگند تکمیلی صادر می کند . صدور قرار ادای قسم تکمیلی در دادگاه نشانه آن است که دعوای مطروحه قابلیت اثبات با سوگند یا قسم تکمیلی را دارا است و اگر مدعی سوگند تکمیلی یاد کند دعوای او به اثبات خواهد رسید . قرار اتیان سوگند تکمیلی که توسط دادگاه صادر شده است ، جزء قرارهای اعدادی و یا مقدماتی بوده و با صدور این قرار ، پرونده آماده صدور رای در دادگاه خواهد شد .

نکته: درخواست سوگند تکمیلی از سوی مدعی و صدور قرار اتیان سوگند تکمیلی در مرحله تجدید نظر خواهی نیز امکان پذیر خواهد بود و تفاوتی ندارد که در مرحله بدوی تقاضای سوگند تکمیلی شده باشد یا خیر . لازم به ذکر است که پس از صدور قرار اتیان سوگند توسط دادگاه ، مدعی باید در جلسه دادرسی و با لفظ جلاله و یا نام خداوند تعالی سوگند یا قسم تکمیلی یاد کند و از حیث تشریفات و نحوه ادای سوگند در دادگاه ، با سوگند بتی یا قاطع دعوا مشابه است .

– سوگند بتی یا سوگند قاطع دعوی:

به سوگندی گفته می شود که ادعا کننده برای اثبات ادعای خود هیچگونه دلیلی ندارد و توان اثبات ادعا را نداشته باشد و به همین جهت از شخص مقابل دعوی تقاضای اتیان سوگند می کند که در چنین حالتی سوگند شخص مدعی علیه بتی و قاطع دعوی تلقی می گردد.

– سوگند تکمیلی و سوگند استظهاری :

به سوگندی گفته می شود که ادعا کننده جهت تکمیل دلایل ناقص خود ادا کرده و اصولا به آن ترتیب اثر داده می شود.

– تفاوت سوگند بتی و تکمیلی :

در سوگند تکمیلی اگرچه ادعا کننده دلیلی ارائه کرده است لیکن این دلیل توان اثباتی ادعا را به تنهایی نداشته و به ادای سوگند تکمیلی می پردازد در صورتی که در سوگند بتی ادعا کننده اصلا  هیچ دلیلی ابراز ننموده است .

دیگر تفاوت آن ها در این است که ادای سوگند استظهاری در جایی پیش بینی شده است که در دادگاه صرفا دعوا علیه شخص متوفی طرح شده باشد.

– شرایط سوگند بتی :

با توجه به قوانین موجود مانند قانون آیین دادرسی مدنی می توان از مهم ترین شرایط سوگند بتی به موارد ذیل اشاره داشت :

اول اینکه همانطور که قبلا هم عرض کردم خدمتتون برای اتیان سوگند بتی ادعای مطروح می بایست بدون دلیل باشد بنابراین هر موقع ادعایی از سوی مدعی بدون دلیل باشد و طرف مقابل منکر این قضیه باشد نوبت به اتیان سوگند بتی می رسد. لذا از شرایط سوگند بتی این است که اولا ادعایی موجود باشد ثانیا دلیلی برای اثبات آن ادعا به دادگاه ابراز نشده باشد که در این حالت مدعی می تواند صدور حکم دعوای خود را که مدعی علیه منکر شده است منوط به ادای سوگند بتی طرف مقابل دعوی نماید.

هر موقع در اثبات ادعایی دلیل و بینه ای ابراز شده باشد ، مدعی علیه نخواهد توانست برای رد ادعای مذکور درخواست صدور قرار سوگند بتی کند.

از دیگر شرایط سوگند بتی آن است که ادای سوگند بتی در دادگاه مستلزم درخواست ادعا کننده است ( شخصی که برای ادعای خود دلیلی ابراز ننموده است) و البته توفیری در خواهان یا خوانده بودن شخص مدعی ندارد .

– قرار اتیان سوگند بتی :

با عنایت به موارد فوق الذکر استنباط می شود بعد از اینکه شخص مدعی درخواست اتیان سوگند را در محکمه مطرح کند ، دادرس شرایط اتیان سوگند را بررسی خواهد کرد و در حالتی که شرایط را محرز دانست قرار اتیان سوگند بتی را صادر می کند.

ضمنا لازم به ذکر است که قرار مذکور نوعی از قرارهای اعدادی محسوب می شود و تابع و مقررات مربوط  به قرارهای اعدادی است و با اصدار این قرار مشخص خواهد شد که پیروزی یا شکست مدعی در اثبات ادعایش به سوگند بتی بستگی دارد.

در قرار اتیان سوگند بتی شخصی که باید سوگند یاد کند و موضوع سوگند بتی باید مشخص باشدعلاوه بر آن موضوع ادعا و سوگند می بایست مرتبط با یکدیگر باشندو در اثبات ادعا تاثیرگذار باشد .