فورس ماژور (قسمت دوم)

2-تعلیق قرارداد:

دیگر اثر حاصل از شرایط فورس ماژور یا قوه قهریه تعلیق قرارداد است. اگر اتفاقی که افتاده است، اجرای تعهدات را به صورت موقتی قطع کند، فورس ماژور سبب تعلیق قرارداد می‌شود. در واقع بعد از رفع مانع موردنظر، تعهدات ذکر شده در قرارداد باید به صورت قبل اجرا شود. البته این مورد در صورتی قابل قبول است که اجرای تعهدات ذکر شده در قرارداد فایده داشته باشد و هر دو طرف قرارداد با آن موافق باشند. تشخیص این موضوع با دادگاه می‌باشد و اگر تشخیص دهند ماهیت قرارداد از بین رفته است و طرفین نمی‌توانند آن را اجرا کنند، قرارداد منحل خواهد شد.

– اوصاف قانونی فورس ماژور:

از مجموع دو ماده 227و229 قانون مدنی ویژگی‌های قانونی فورس ماژور به‌دست می‌آید. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

• خارجی بودن
• مقاومت‌پذیر نبودن
• غیرقابل پیش‌بینی بودن

الف – خارجی بودن:

طبق ماده‌ی ۲۲۷ قانون مدنی اگر متعهد، شرایطی مهیا کند تا اجرای تعهد غیرممکن شود، مثل اینکه کارگران را تشویق به اعتصاب کند یا اگر تقصیری مرتکب شود که ناخواسته با مانع روبه‌رو شود، مانند اینکه در تحویل کالا آن‌قدر تأخیر کند که کالا فاسد شود و غیرقابل جایگزین باشد، بدون شک از انجام تعهد و پرداخت خسارت بری نمی‌شود.

اگر بروز حادثه‌ی خارجی قابل انتساب به متعهد باشد، وصف خارجی بودن از حادثه زایل می‌گردد و مدیون از مسئولیت رها نمی‌شود. برخی از این حوادث خارجی و اوصاف آنها در زیر آمده است.

• اعتصاب: محیط کارگاه متعلق به کارفرماست و کارگران تحتِ نظر او به فعالیت می‌پردازند. اگر این کارفرما متعهد به انجام کاری در کارگاه باشد و به‌دلیل اعتصاب کارگران خود نتواند تعهد را سر موقع انجام دهد، از مسئولیت پرداخت خسارت این دیرکرد بری می‌گردد.
• بیماری متعهد: اگر بیماری توان انجام تعهد را از مدیون بگیرد و در‌صورتی‌که تعهد به‌وسیله فرد دیگری هم اجرایی نباشد، قرارداد فسخ می‌‌شود؛ به شرطی که این بیماری قابل‌پیش‌بینی نبوده باشد.
• دخالت شخص ثالث: اگر شخص ثالثی مانع اجرای تعهد شود، به‌طوری‌که متعهد نتواند از آن جلوگیری یا آن را رفع کند، در اینجا نیز متعهد مسئولیتی ندارد.

ب –  مقاومت‌ناپذیری:

مطابق با ماده‌ی ۲۲۹قانون مدنی،درصورتی‌که دفع مانع خارجی در اختیار و اقتدار متعهد نباشد، سبب معافیت وی می‌گردد؛ مانعی را که بتوان رفع کرد، سبب معافیت نیست.

پس در نهایت ، سخت و دشوار بودن رفع مانع و انجام تعهد باعث نمی‌شود که متعهد عذر عدم انجام آن را داشته باشد و حتما باید دفع مانع غیرممکن باشد. این مفهوم ناتوانی متعهد از رفع و دفع مانع، مفهومی است که باید در رابطه‌ی بین متعهد و شرایط سنجیده شود. اوضاع و احوالی که متعهد در بستر آن موظف به انجام تعهد است، معیار اصلی محسوب می‌شود.

پ – قابل پیش‌بینی نبودن:

در ماده‌ی ۲۲۷ قانون مدنی علت عدم انجام تعهد در صورتی مؤثر در معافیت از مسئولیت است که قابل انتساب به متعهد نباشد. گفته شد که انسان متعارف و عاقل، زمانی که شرایط را ارزیابی می‌کند و احتمال حادثه‌آفرینی می‌دهد، سعی می‌کند از آن شرایط بگریزد و مانع وقوع حادثه شود.

انتظار نمی‌رود که او نسبت به شرایطی که پیش‌بینی آنها را نکرده و احتمال بروز آنها را هم نمی‌دهد، مسئول باشد. زمان ارزیابیِ احتمالِ وقوعِ حوادث هنگام انعقاد قرارداد است که شخص انجام تعهدی را بر عهده می‌گیرد.

– اثر فورس ماژور:

اگر تنها دلیل عدم انجام تعهد فورس ماژور باشد، مسئولیتی متوجه متعهد نخواهد بود، اما اگر متعهد می‌توانسته از بروز حادثه جلوگیری کند و تقصیر کرده یا خود باعث بروز حادثه شده باشد، دیگر وصف خارجی بودن در حادثه نیست و مسئولیت تماما برعهده‌ی وی است.

همچنین در قرادادهای معوض (قراردادهایی که طرفین در مقابل هم انجام تعهدی را برعهده دارند)، اگر قوه‌ی قاهره برای یکی از طرفین رخ دهد و مانع او از انجام تعهدش گردد، طرف دیگر قرارداد نیز از انجام تعهد مبرا می‌گردد. این اثر را می‌توان به اصل «همبستگی عوضین در قرارداد» نیز مرتبط دانست.

– توافق طرفین در مورد فورس ماژور:

اگر طرفین شرط کنند که در صورت بروز حادثه، متعهد همچنان مسئول است و باید یا تعهد را انجام دهد یا خسارت را تمام‌وکمال بپردازد، این توافق معتبر است. این شرط که به‌اصطلاح «شرط تضمین» نامیده می‌شود، به نظم عمومی ارتباطی ندارد و توافق طرفین در آن خصوص محترم و مورد حمایت قانون است.

برخلاف مورد قبلی، همچنین طرفین می‌توانند توافق کنند که با بروز حادثه‌ای که وصف فورس ماژور را نداشته باشد، مسئولیت متعهد زایل گردد. این شرط نیز تا زمانی که روز حادثه از عمد و به‌قصد اضرار نباشد، مورد حمایت قانون بوده و درغیراین‌صورت باطل است.

همچنین بخوانید:

قسمت اول فورس ماژور