عقد صلح و آثار ناشی از آن (قسمت چهارم)

– اثرات ناشی از عقد صلح:

عقد صلح یکی از عقود لازم در قانون مدنی است. عقود لازم عقودی هستند که پس از تنظیم از طرف هیچ یک از طرفین معامله قابل فسخ نیستند. در مقابل عقود جایز قرار دارند که در این عقود طرفین هر زمان که بخواهند می توانند عقد را فسخ کنند.ما می توانیم برخی از عقود جایز و لازم را در قالب عقد صلح منعقد کنیم. اما لازم به ذکر است که  اگر عقد جایزی مثل عقد هبه در قالب عقد صلح منعقد شود تبدیل به عقد لازم شده و دیگر قابل فسخ نخواهد بود.علاوه بر آن انعقاد عقود در قالب عقد بیع ممکن است باعث تغییر سایر شرایط نیز شود مثلا در عقد هبه در حالت عادی قبض (تحویل) مال هبه شده از شرایط اساسی عقد است اما اگر هبه در قالب صلح تنظیم شود این ویژگی را از دست می دهد.

– ابطال عقد صلح:

اگر صلح در قالب بیع، اجاره یا سایر عقود باشد، در صورتی باطل تلقی می شود که یکی از شرایط اساسی عقد در آن رعایت نشده باشد مثلا یکی از طرفین اهلیت تنظیم معامله را نداشته باشد.اگر بعد از تنظیم عقد بیع، طرفین قرارداد صلحی را تنظیم کنند تا اگر در قرارداد بیع دچار اختلاف شدند طبق قرارداد صلح باهم صلح کنند، قرارداد صلح تابع عقد بیع شده و در صورت بطلان بیع، آن نیز باطل می شود.

– تشابهات میان صلح عادی و صلح معامله:

هر دو طرف در عقد سازش باید برای منعقد کردن قرار داد با یکدیگر رضایت کامل را داشته باشند ، در صورت وجود عدم رضایت ، قرارداد بین آن ها شکل نخواهد گرفت و باطل خواهد بود . در مواردی هم که یکی از طرفین با اکراه این عقد را منعقد کند ، بر طبق قانون این عقد اعتبار نخواهد داشت مگر اینکه شخص ناراضی آن را تأیید کند .به عنوان نقطه مشترک دوم بر اساس ماده ۷۵۳ از قانون مدنی طرفین عقد باید عاقل ، بالغ و رشید باشند . در این قانون برای تجار ورشکسته ممنوعیتی در عقد صلح وضع شده است و آن ها مجاز به برقراری این عقد به خاطر پایان دادن به دعوا و یا برای قراردادی عقد جدید نمی باشند . ممنوعیت از این کار تنها برای حفظ حقوق افرادی است که تجار به آن ها بدهکار هستند و دلیلی بر عدم اهلیت آن ها محسوب نمی شود . در این قانون افراد همچنین نمی توانند از این طریق اموال متعلق به فرد دیگری را به شخص ثالث انتقال دهند .در مواردی هم که بعد از منعقد شدن قرارداد شود که موضوع مطرح شده در آن از شروع کار وجود نداشته است ، عقد صلح باطل خواهد شد . برای مثال زمانی که دو نفر برای حل اختلافات بین خود این عقد را منعقد می کنند و پس از آن مشخص می شود که قبل از این ، مورد اختلاف آن ها به موجب حکم دادگاه برطرف شده است ، قرارداد آن ها باطل خواهد شد .

– تعریف  صلح معوض و صلح غیر معوض:

صلح معوض عقدی است که انتقال مال و یا تعهد را از طرف دو نفر تضمین می کند ، به عبارت دیگر در آن هر یک از افراد در ازای چیزی (مورد معامله) که می گیرند ، چیز دیگری را به طرف مقابل تحویل می دهند ؛ مانند عقد اجاره که در آن موجر در ازای انتقال مالکیت منافع واحد تحویل داده شده به مستاجر عوض آن یعنی اجاره بها را دریافت می کند . عقد معوض دارای دو ویژگی است ، یکی آنکه بین عوض و معوض باید برابری وجود داشته باشد ، یعنی ارزش آن ها با یکدیگر در تعادل باشد تا هیچ طرفی متضرر نشود و دیگری این است که هر کدام از دو طرف دارای حق حبس هستند ، یعنی آن ها می توانند در صورتی که هر کدام از طرفین به تعهدات خود عمل نکند ، دیگری هم به تعهدات خود عمل نکند .در کنار عقد معوض ، صلح غیر معوض نیز وجود دارد ، در آن انتقال مال و یا تعهد به انجام کاری تنها از سمت یک نفر به سود طرف دیگر صورت می گیرد . در این عقد نیز مانند نوع معوض شرط عوض وجود دارد ولی آن ماهیت غیر معوض بودن آن را تغییر نخواهد داد . از عقد معوض می توان به عقد بیع و اجاره و از عقود غیر معوض به هبه و وکالت اشاره کرد .

– تفاوت میان صلح غیر معوض و صلح معوض :

تفاوت ها در ارزش مورد عوض : در صلح معوض اصل بر این است که مورد عوض باید از لحاظ ارزش برابر باشند ، یعنی اگر یک نفر خودرو خود را به ارزش ۴۰۰ میلیون ریال به دیگری فروخت ، ماشین و پول رد و بدل شده باید از لحاظ اقتصادی ارزش یکسانی داشته باشند ؛ یعنی فرد بتواند با ۴۰۰ میلیون ریال ماشینی دقیقاً شبیه به خودرو معامله شده بخرد ؛ ولی در غیر معوض این شرط برقرار نمی باشد . برای مثال فردی خودرو خود را در ازای دریافت دوچرخه فردی دیگر به او هدیه می دهد ، در اینجا ارزش ها به هیچ وجه قابل مقایسه نیستند و تنها به دلیل غیر معوض بودن می تواند این عقد برقرار شود . به خاطر همین دلیل است که در نوع معوض در صورت معلوم شدن تفاوت ارزشی در مورد معامله حق فسخ برای متضرر وجود دارد .باطل شدن عقد در صورت نبود یکی از عوضین : اگر در عقد معوض مشخص شود که مالی که فروخته شده هرگز وجود نداشته است ، شرط صحت عقد یعنی وجود مورد معامله نقض و عقد قابل فسخ خواهد بود . در عقد غیر معوض اینگونه نیست و معامله باطل نمی شود ، البته کسی که معامله به نفع او است می تواند معامله را بهم بزند .از بین رفتن مورد معامله : اگر بین دو نفر صلح معوض درگرفت و قرار شد که مورد معامله در فردای آن روز یا چند ساعت بعد به طرف مقابل تحویل داده شود ولی در این بین مال از بین رفت ، عقد معوض از زمان تلف شدن مورد معامله خود به خود فسخ می شود ؛ ولی در عقد غیر معوض چون مورد معامله شرط است و شرط از ارکان عقد نیست ، معامله فسخ نمی شود .معین و معلوم بودن مورد عوض : در عقد معوض باید مشخصات عوضین کاملاً مشخص و معلوم باشد در غیر این صورت عقد برقرار نخواهد بود .

همچنین بخوانید:

قسمت اول عقد صلح و آثار ناشی از آن

قسمت دوم عقد صلح و آثار ناشی از آن

قسمت سوم عقد صلح و آثار ناشی از آن