توسط 
– تعریف عُسر و حَرَج :
دو واژه‌ی عُسر و حَرَج به‌گونه ای مترادف هم و به معنای سختی و مشقت در زندگی هستند. هر دو واژه در قرآن کریم به معنای سختی و مضیقه آمده است. در قرآن کریم میخوانیم: فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً»، یا «سَیَجْعَلُ اللّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً». بدین ترتیب، معناى عسر عبارت از صعوبت، مشقت و شدت است که در فارسى از آن به دشوارى و سختى تعبیر مى‌شود. واژه حرج نیز به معناى ضیق، تنگى، و سختى به کار رفته است، «… ما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ»
بنابراین عسر و حرج به معنای سختی و مشقت است برای مثال روزه‌گرفتن بیمار موجب سختی و مشقت وی است در اینجا روزه‌گرفتن به‌واسطه‌ی قاعده‌ی فقهی « نفی عسر و حرج» از دوش فرد بیمار برداشته می‌شود این مثال را مطرح کردیم که بگوییم عسر و حرج فقط در خصوص طلاق‌گرفتن مصداق ندارد و اینکه قانونگذار به‌واسطه‌ی عسر و حرج اجازه داده است که زوجه به زندگی مشترک پایان دهد به‌خاطر همین قاعده‌ی «نفی عسر و حرج» است.
– مصداق رایج عسر و حرج در نظام حقوقی ایران:
– عسر و حرج در طلاق:
در خصوص اثبات عسر و حرج به‌واسطه‌ی سوءِرفتار زوج، سوابق شکایت از زوج توسط زوجه یا احکام صادره در این خصوص احراز عسر و حرج توسط دادگاه سهل‌تر خواهد بود.
مطابق قوانین جاری امکان تقاضای طلاق توسط زوجه، محدود به شرایط مقرر در قانون (مواد ۱۱۱۹ و ۱۱۲۹ و ۱۱۳۰ قانون مدنی) است. بحث عسر و حرج همان چیزی است که در ماده‌ی ۱۱۳۰ به آن اشاره شده و احراز آن برعهده‌ی دادگاه است.
قانونگذار ما در تبصره‌ی ماده‌ی ۱۱۳۰ از قانون مزبور، عسر و حرج را اینگونه تعریف کرده است: «به‌وجود آمدن وضعیتی که ادامه‌ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد» در واقع عسر و حرج دارای مفهومی عرفی است و به همین دلیل قانونگذار به ذکر مصادیق تمثیلی آن پرداخته است، مانند سوءِمعاشرت شوهر که میتواند از مصادیق سوءِرفتار وی تلقی شود. مواردی که در قانون به‌عنوان مصادیق تمثیلی از مفهوم عسر و حرج نام برده شده است، عبارتند از:
– ترک زندگی خانواده توسط شوهر حداقل به مدت شش ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب بدون عذر موجه
– اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا ابتلای او به مشروبات الکلی و امتناع زوج از ترک آن‌ها یا عدم امکان الزام شوهر به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است
– محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر
– ضرب و جرح یا فحاشی یا هرگونه سوءِرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زن قابل تحمل نباشد
– ابتلای شوهر به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا مسری یا هر عارضه‌ی صعب‌العلاج دیگر که زندگی مشترک را مختل کند مثل بیماری سارس یا ایدز.
– اثبات عسر و حرج:
برای تقاضای طلاق به‌واسطه‌ی عسر و حرج باید به‌یاد داشته باشیم، اثبات مصادیق عسر و حرج و احراز آن در دادگاه است تا قاضی را برای صدور حکم طلاق به‌واسطه عسر و حرج مجاب کنیم برای مثال اثبات «ترک انفاق» که موجب تنگدستی و قرار گرفتن زن در وضعیت عسر و حرج می‌شود، با ادله‌ی متعدد (حکم قطعی مبنی بر الزام بر تأدیه‌ی نفقه، حکم قطعی کیفری مبنی بر ترک انفاق توسط زوج به استناد ماده‌ی ۵۳ قانون حمایت از خانواده) امکان‌پذیر است.یا در خصوص موضوع عسر و حرج به‌واسطه‌ی اعتیاد همسر که در بند دیگری ذکر شده است، چنانچه در این رابطه حکمی مبنی بر محکومیت زوج صادر یا پرونده‌ی قضایی مطرح باشد یا استناد به سوابق بستری شدن زوج در کمپ‌های ترک اعتیاد، تمامی این سوابق ادلهای برای اثبات عسر و حرج به خاطر اعتیاد خواهد بود.
در خصوص اثبات عسر و حرج به‌واسطه‌ی سوءِرفتار زوج، سوابق شکایت از زوج توسط زوجه یا احکام صادره در این خصوص احراز عسر و حرج توسط دادگاه سهل‌تر خواهد بود. زیرا برعهده‌ی مدعی (زوجه) است تا با تمسک بر ادله‌ی اثبات دعوی به اثبات امور موضوعی بپردازد و بتواند عسر و خود را در دادگاه ثابت کند و در این بین وجود احکام قضایی و کیفری راه را برای اثبات عسر و حرج هموارتر میکند.در مواردی که عسر و حرج زوجه برای دادگاه ثابت شود، صدور حکم طلاق و اجبار زوج به طلاق الزاما مشروط به پرداخت مال یا گذشت از مهریه توسط زوجه است، اما جهت طلاق خلع، باید زوجه قسمتی از مهریه خویش را بذل کند و البته معمولا هرچه بذل مهریه بیشتر صورت گیرد قرینه‌ای برای عسر و حرج بیشتر زن تلقی می‌شود.
– مصادیق عسر و حرج در طلاق:
عسر و حرج مصادیقی دارد؛
- که ترک زندگی توسط شوهر حداقل به مدت ۶ ماه متوالی یا ۹ ماه متناوب بدون عذر موجه و محکومیت قطعی شوهر به حبس پنج سال یا بیشتر همچنین ضرب و جرح یا فحاشی یا هرگونه سوءرفتار مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زن قابل تحمل نباشد،
- اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا ابتلای او به مشروبات الکلی و امتناع زوج از ترک آن‌ها
- یا عدم امکان الزام شوهر به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده، است.
مطابق ماده 1133 قانون مدنی مرد می تواند هر زمان که خواست و اراده نمود همسر خود را طلاق دهد و دادگاه تقاضای مرد مبنی بر طلاق همسر خود را بررسی و حکم طلاق را صادر خواهد نمود ولیکن اجرای صیغه طلاق را منوط به پرداخت حقوق مالی زوجه از قبیل مهریه و… می نماید.
اما زن برای طلاق گرفتن از همسر خود می بایستی یکی از شروط 12 گانه مندرج در عقدنامه خود را به اثبات رسانده و سپس مجوز طلاق برای وی صادر خواهد شد. برای نمونه چنانچه مرد براساس حکم قطعی دادگاه به حبس محکوم شود و مدت حبس 5 سال یا بیشتر از 5 سال باشد، زن می تواند با استناد به حکم قطعی دادگاه تقاضای صدور حکم طلاق نماید و دادگاه با احراز محکومیت زوج به 5 سال حبس یا بیشتر، درخواست زوجه را اجابت می نماید و زوجه می تواند از همسر خود جدا شود.
نکته: زنی بخواهد از همسر خود طلاق بگیرد ابتدا سند ازدواج خود را مطالعه و به استناد یکی از شروط 12 گانه مندرج در سند ازدواج اقدام به تشکیل پرونده طلاق نماید و در صورتی که هیچ یک از شروط 12 گانه سند نکاح در مورد زن مصداق نداشته باشد می بایست به استناد ماده 1130 قانون مدنی و با اثبات عسر و حرج تقاضای طلاق نماید که با اثبات عسر و حرج، دادگاه زوج را اجبار به طلاق می نماید و اگر اجبار نیز میسر نشود زن با اجازه و اذن دادگاه طلاق داده می شود.
نظرات