طرح صنعتی (قسمت 1)

– تعریف طرح صنعتی:

طرح صنعتی عبارت از هرگونه ترکیب خطوط یا رنگها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط ، رنگها یا بدون آنها به گونه ای که ترکیب یک محصول یا فرآیند از صنایع دستی ( خواه صنعت اتومبیل سازی ، دارو سازی ، کشاورزی ، ماشین آلات سنگین صنعتی ، خودروسازی ، ، لوازم خانگی ، زیورآلات و … ) را تغییر دهد طرح صنعتی است و اگر منظور از این ترکیب یک ترکیب زیبا و جدید وابتکاری که موجب جلب توجه میل و سلیقه عناصر بازار ( تولید کننده و مصرف کننده ) را فراهم نماید و هرینه ناشی از طرحی ضمن معقول و منطقی بودن موجب بازگشت سرمایه گذاری گردد .

در ضمن اگر تغییری صورت می پذیرد ، بایستی در ظاهر محصولات صنعتی صورت پذیرد تغییر در نتیجه فنی منظور و مقصود قانونگذار برای حمایت از یک طرح صنعتی نمی باشد.

– مزایای ثبت طرح صنعتی:

الف ) وقتی که یک طرح صنعتی ثبت می شود ، موجب ارتقاء کمی یا بالا رفتن ارزش محصول می شود ، خواه خواه فیزیکی یا الکترونیکی یا دیجیتالی باشد آن محصول .

ب ) وقتی که یک طرح صنعتی ثبت می شود ، با استقال عمومی بویژه مصرف کنندگان رو برو می شود چون طرحی ثبت می شود همه جا درباره آن و کیفیت آن صحبت می شود و جنین طرحی دارای پروانه بهره برداری معتبر و شماره ثبت نیز خواهد بود . چرا که مطلوب مصرف کننده یا باور او بر این است که طرحی که دارای ارزش باشد ثبت می شود و باور می کند محصول یک محصول ارزشمند به لحاظ کمی و کیفی است و برای مالک آن صرفه اقتصادی داشته که چنین طرحی را با پرداخت هزینه های لازم ثبت نموده است.

ج ) وقتی که یک طرح صنعتی ثبت می شود ، برای مالک طرح صنعتی یک حق سلبی ایجاد می کند و آن این است که به مالک حق می دهد ضمن بهره برداری انحصاری ، مانع از نسخه برداری با تقلید یا مهندسی معکوس رقبا برای دستیابی به نسخه اصلی طرح برای ساخت و تولید محصول مشابه همان طرح می شود و از سوء استفاده و داراشدن بلاجهت آنها جلوگیری می کند .در واقع گواهی ثبت مانع از هر گونه تقلید و کپی برداری از طرح مالک خواهد شد .

د ) وقتی که یک طرح صنعتی ثبت می شود ، علاوه بر حق سلبی ، یک حق ایجابی نیز برای مالک طرح صنعتی فراهم می کند و به موجب آن مالک حق ضمن هر گونه بهره برداری و کسب منفعت ناشی از طرح ، حق هر گونه تسلط و دخل و تصرف در سال خود منظور اعراض ، انتقال به غیر و … این در بعد حق مادی ناشی از مالکیت طرح صنعتی امکان پذیر است و بعبارت دیگر با ثبت طرح صنعتی برای مالک حق مالکیت در استفاده و بهره برداری از آن فراهم می شود و مالک می تواند از این حق بهره مند شود و هم امکان انتقال برای مالک طرح صنعتی فراهم می شود و در عین حق بهره برداری و کسب منفعت حق واگذاری و انتقال حق مالکیت خود بر طرح صنعتی برای او وجود دارد.

و بطور کلی با ثبت یک طرح صنعتی ضمن اینکه موجب افزایش ارزش محصول و کالاشده ، موجب این می شود که با استقبال عمومی و بویژه مصرف کنندگان قرار بگیرد یعنی مصرف کنندگان به سبب اعتبار ناشی از ثبت به آن طرح یا محصول حاصل از آن اعتماد کنند و در عین حال ثبت باعت این می شود مالک طرح ضمن انتفاع و بهره مندی از منافع مادی طرح از هر گونه سوء استفاده و بهره برداری غیر مجاز از طریق تقلید و مهندسی معکوس جلوگیری کند و نتیجه ای جز بازگشت سرمایه بطور مطلوب و تولید ثروت ناشی از آن و جلب رضایت مالک طرح برای بازگشت هزینه های انجام شده برای طرح که باعث شده تا طرح وی به یک دارایی با ارزش مبدل شودو هم سبب منتفع شدن مشتری از کالای با اصالت شده و همچنین موجب جلوگیری از هر اقدام غیرمنصفانه از جانب رقبا شده و از ایجاد مانع برای هر اقدام غیر رقابتی می شود.

– ضروریات یا ویژگی های ذاتی ثبت طرح صنعتی :

الف . جدید باشد : یعنی هیچ سابقه کتبی درباره آن در مرکز ثبت نباشد یا وقتی از افراد خبره این کار و صنعت استعلام می شود هیچ تصویر ذهنی از مشابهت آن با طرح های قبلی نداشته باشند و بعبارتی منظور از نو بودن یعنی اینکه قبل از تسلیم اظهارنامه و یا قبل از تاریخ ادعای حق تقدم بطور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحوی برای عموم افشاء نشده باشد.

ب . اصیل و منحصر باشد : یعنی اصلا شبیه و تقلیدی نداشته باشد و یک کاربر آگاه با دیدن آن نگوید که قبلا هم چنین طرحی بوده و یا با یک جستجوی ساده در موتورهای جستجو مانند گوگل و .. و یا تماس با دیگران چند نمونه قبلی و شبیه به آن قابل دستیابی باشد .

طرحی صنعتی نبایستی تقلیدی و مشابهت داشته باشد طرحی را ثبت حمایت می کند که خلاقیت و نوآوری و اصالت آن ناشی از قوه فکر و اندیشه خالق طرح باشد و به نوعی منحصر به فرد و اختصاصی به شخص طراح باشد و بعبارت دیگر طرحی را باید اصیل دانست که مستقلا و توسط شخص خود طراح پدید آمده و کپی و تقلید طرح های دیگر موجود نباشد بنحوی که یک از دید یک کاربر آگاه متفاوت از سایر طرح های موجود و در اختیار ، مردم باشد.

ج . طرح صنعتی نباید افشاء شده باشد : چون اگر افشاء شده باشد و عموم از آن طرح مطلع باشند و از قبل ثبت آن طره در مرجع ثبت طرح صنعتی ، از آن تقلید شده و شمورد استفاده قرار گرفته باشد و به موجب آن محصولی هم تولید شده باشد ، ثبت آن یک عمل غیر موجه است و بایستی توجه داشت که عدم افشاء یک طرح صنعتی برای ثبت با ویژگی نو بودن آن طرح هم رابطه دارد گردد و به سبب افشاء نو بودن آن نیز زیر سوال می رود و با افشاء آن امکان ثبت طرح در مرجع ثبت طرح صنعتی نیز منتفی می گردد.

د.مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد :یعنی قانون طرحی را مورد حمایت قرار میدهد همچون اختراع علاوه بر منفعت اقتصادی ، منافعی هم برای مصالح و عمومات جامعه به همراه داشته باشد و اگر طرحی ضمن ارزش اقتصادی ولی مغایر و مخالف موازین شرعی و نظم عمومی باشد مرجع ثبت از ثبت آن خود داری می کند مانند اینکه فردی در طراحی پوشاک ابداعی نموده باشد و با عرضه آن به بازار با اقبال عمومی متوجه می شود ولی در طراحی آن طرحی بکاربرده که با موازین شرعی و نظم عمومی و اخلاق حسنه جامعه مغایرت و مخالفت دارد و در عین حال موجب جریحه دار شدن احساسات عمومی می شود.

هـ . موجبات تغییر در کالا و محصول صنعتی تولید شده :طرحی ثبت می شود که موجبات تغییر در کالا و محصول صنعتی تولید شده را بهمراه داشته باشد و فقط نتیجه فني بدون تغییر در ظاهر فرآورده صنعتی نباشد.

– طرحهای صنعتی غیر قابل حمایت :

طرح هایی قابل حمایت کردن نیستند که خصوصیات ذیل را داشته باشند :

 ۱. جدید نباشند :یعنی یک سابقه از آن طرح بصورت کتبی و شفاهی در مرجع ثبت طرح صنعتی و حافظه خبره و اهل فن طراحی باشد.

2.اصیل نباشد: یعنی تقلیدی و شبیه طرحی قبل از آن توسط یک طراح دیگر طراحی شده باشد و به دلیل تقلیدی بودن از فاقد اصالت و خاص بودن باشد .

3.افشاء شده باشد: یعنی به دلیل عدم مراقبت اصولی و اساسی ، عموم مردم اطلاعات پایه ای و بنیادینی از طرح مذکور داشته باشند و بیان آن به ذهن هرکسی خطور کند که کدام طرح است.

4.خلاف موازین شرعی  و یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد : یعنی فقط ارزش اقتصادی آن مناط اعتبار نیست بلکه آن طراحی نبایستی با مصالح جمعی و عمومی جامعه نیز مغایرت داشته باشد.

5.طرح هایی که در نتیجه عملکرد فنی بدون تغییر ظاهری ایجاد شوند : قابل ثبت نیستند چراکه بدون اینکه در کالای طرحی شده جدید تغییر در ظاهر آن اتفاق بیافتد منجر به تولید محصولی با نتیجه فنی متفاوت از کالای مشابه شود مثال فرد بلبرینگی با دوران بالا برای انتقال قدرت میلنگ به حرکت سریع چرخ های اتومبیل طراحی می کند ولی تغییر در ظاهر آن بلبرینگ که باعث تفاوت ظاهری با کالاهای مشابه خود بشود اتفاق نمیافتد و ظاهر آن با کالاهای مشابه در بازار یکی است در قطع و اندازه و حتی وزن ظاهری آن تغيیر حاصل نشده است.

6.طرح هایی که حاوی نماد و نشانه های رسمی باشند: مانند استفاده از نقوش داخل پرچم کشورها یا استفاده از ترکیب رنگهای – پرچم آن کشور هاکه باز نماد و نشان رسمی آنها می باشد حتی بصورت جزئی در طرحی بکار برده شود ، قابل ثبت نیست مثال – در یک طراحی از نوع و مثل برگ وسط پرچم کشور کانادا تماما یا جزا مورد استفاده قرار بگیرد آن طرح قابل ثبت نخواهد بود.

7.طراحی که نتوان در جای دیگری مجدد مانند آن را طراحی کرد و ساخت: یعنی آن طراحی مخصوص یک مکان و فضای خاصی باشد مثال طراحی یک ویلا در میان یک ابشار یا رود خانه شرط ثبت آن اثبات امکان ساخت وجود داشته باشد.

8.طرح هایی که شکل ثابت ندارند: مانند انواع ژله و دسرهایی که شاید ترکیبی از چند رنگ باشند ولی طراحی خاص و جدید و ابداعی محسوب نمی شوند و حتی اصیل هم نیستند چون قبلا این نوع طراحی استفاده شده.

9.طرح هایی که عینا مشابه آن در طبیعت قابل رویت و مشاهده است: مانند شاخه درخت مو و یا شکلی از یک سخره که درکار های تزینی شمع سازی استفاده می شود چرا از اصالت و خلاقیت نوآوری در آن خبری نیست به عنوان یک طراحی صنعتی.

10.اشکال هندسی چه مستقل و چه بعنوان جزئی از یک طراحی مورد استفاده قرار بگیرند نیز قابل ثبت نخواهند بود چون فاقد ویژگی نوآوری و اصالت هستند.

11.طرح صنعتی نباید جزئی از یک کالا و محصول باشد: که بدون آن کالا موضوعیت و هویتی نداشته باشد یعنی وجود وابسته داشته باشد قابل ثبت نیست طرحی که وابسته به یک محصول است قابل حمایت نیست بلکه بایستی مستقل و دارادی اصالت و خلاقیتی نشان از هویت مستقل و بدون وابستگی داشته باشد . مثال دسته یک گلاب پاج بدون آن ظرف موضوعیت و معنا ندارد ولو فرد بروی آن طراحی خاصی نیز انجام داده باشد .

 12 .طرح هایی که وابستگی دائمی به الکتریسیته یا برق داشته باشند و بدون برق موجودیت و نمود بیرونی نداشته باشند: یعنی اگر برق قطع بشود نه وجود خاجی دارد و نه امکان کارکرد مفید دارند و نه کاربری و بهره برداری از نیز میسر باشد ، قابل ثبت و قابل حمایت نیست ، مثال محتویات طراحی شده در یک گوشی موبایل که در صورتی که گوشی شارژ نداشته باشد امکان استفاده از آن نیز مقدور نباشد.

همچنین بخوانید:

قسمت دوم طرح صنعتی

قسمت سوم طرح صنعتی