دلایل و راه های اثبات جرم (قسمت دوم)

ب ) شهادت:

شهادت عبارت است از، اخبار شخصی غیر از طرفین دعوا به وقوع یا عدم وقوع جرم توسط متهم یا هر امر دیگری، نزد مقام قضایی شهادت شرعی آن است که شارع آن را معتبر و دارای حجیت دانسته است اعم از آن که مفید علم باشد یا نباشد.در صورتی که شاهد واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او استماع می شود. تشخیص میزان تاثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی با دادگاه است.

– شرایط شاهد :

اخبار و اطلاعات فردی زمانی به عنوان شهادت معتبر است که شرایط گواهی و شهادت را داشته باشد و طبق ماده 177 قانون مجازات اسلامی1392 شاهد باید شرایطی داشته باشد که این شرایط به چند دسته تقسیم می شود.

1. یکی از شرایطی که شاهد باید آن را داشته باشد که ضامن درک درست او از گواهی (شهادت) بر امری است رسیدن به سن بلوغ و عقل است. براساس ماده 1314 قانون مدنی «شهادت اطفالی را که به سن 15 سال تمام نرسیده اند تنها ممکن است برای مزید اطلاع استماع کرد مگر در مواردی که قانون شهادت این اطفال را معتبر شناخته باشد»این که سن شاهد باید 15 سال تمام شمسی باشد، شهادت افراد مجنون معتبر نیست اما افرادی که به جنون ادواری مبتلا هستند اگر در زمان سلامتی شهادت بر امری بدهند آن معتبر است و نیز شهادت فردی بر اثر کهنسالی یا بیماری که دچار فراموشی شده باشد، پذیرفته نیست.
2. شاهد نباید سابقه فسق داشته باشد و نیز به فساد اخلاقی مشهور نباشد.
3. دور ماندن از اتهام و نداشتن نفع شخصی در دعاوی از دیگر شرایط شاهد است.
4. نداشتن دشمنی میان شاهد و طرف مقابل و نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها مگر شهادت شاهد به نفع طرف مورد خصومت باشد که در این صورت پذیرفته می شود.
5. اشتغال نداشتن شاهد به تکدی گری و ولگردی از دیگر شرایطی است که شاهد باید آن ها را داشته باشد و طبق قانون مدنی، شهادت افرادی که تکدی را شغل خود قرار داده اند، معتبر نیست.
6. داشتن طهارت مولد نیز از جمله شرایط شاهد است که بنا بر بند ث ماده 177 قانون مجازات اسلامی 1392 شاهد باید طهارت مولد داشته باشد که هدف از وضع این شرط قانونی، پرهیز از عمل منافی عفت و اخلاق است.
7. وی نداشتن رابطه خویشاوندی شاهد با یکی از دو طرف دعوی ونداشتن رابطه خادم و مخدومی میان شاهد و یکی از دو طرف دعوی را از شرایط شاهد می داند و تاکید می کند، قاضی قبل از شروع به رسیدگی پرونده و تحقیق از شاهد باید درجه قرابت نسبی یا سببی و داشتن رابطه خادم و مخدوم را میان شاهد و دو طرف دعوی احراز کند.

شرایط گفته شده در بالا باید توسط قاضی احراز شود.

نکته: شهادت فردی که نفع شخصی در دعوی داشته باشد، پذیرفته نیست. اگرچه داشتن عدالت و ایمان فرد را از شهادت دروغ باز می دارد اما در عین حال در دعوایی که نفع شخصی داشته باشد در مظان اتهام جانبداری از یکی از دو طرف قرار می گیرد.

نکته: شهادت مجنون ادواری در حال افاقه پذیرفته می شود مشروط بر اینکه تحمل شهادت نیز در حال افاقه باشد.

نکته: شهادت اشخاص غیر عادی مانند فراموشکار و ساهی به عنوان شهادت شرعی معتبر نیست مگر آنکه قاضی به عدم فراموشی، سهو و امثال آن در مورد شهادت علم داشته باشد.عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می دهد، اهل معصیت نباشد.

نکته: شهادت شخصی که اشتهار به فسق داشته باشد، مرتکب گناه کبیره شود یا بر گناه صغیره اصرار داشته باشد تا احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت و عدالت وی، پذیرفته نمی شود.

نکته: در شهادت شرعی، در صورت تعدد شهود، وحدت موضوع شهادت ضروری است و باید مفاد شهادت ها در خصصوصیات موثر در اثبات جرم یکسان باشد. هر گاه اختلاف مفاد شهادت ها موجب تعارض شود و یا وحدت موضوع را مخدوش کند، شهادت شرعی محسوب نمی شود.

نکته: شهادت باید از روی قطع و یقین، به نحوی که مستند به امور حسی و از طریق متعارف باشد، اداء شود.

نکته: شهادت باید با لفظ یا نوشتن باشد و در صورت تعذر،  با فعل از قبیل اشاره واقع شود و در هر صورت باید روشن و بدون ابهام باشد.

نکته: در صورت تعارض بین دو شهادت شرعی، هیچ یک معتبر نیست.

نکته: چنانچه حضور شاهد متعذر باشد، گواهی به صورت مکتوب، صوتی- تصویری زنده و یا ضبط شده با احراز شرایط و صحت انتساب،معتبر است.

نکته: در شهادت شرعی نباید علم به خلاف مفاد شهادت وجود داشته باشد.

– جرح و تعدیل شاهد:

هر گاه قرائن و امارات بر خلاف مفاد شهادت شرعی باشد، دادگاه تحقیق و بررسی لازم را انجام می دهد و در صورتی که به خلاف واقع بودن شهادت، علم حاصل کند، شهادت معتبر نیست.شاهد شرعی قابل جرح و تعدیل است.

1 )  جرح شاهد :

جرح در لغت به معنای مخدوش‌کردن است. ولی در موضوع ما به معنای خدشه وارد کردن به شاهد می‌باشد که در مقابل تعدیل بکار می‌رود. که عبارت است از: « شهادت بر فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد شرعی مقرر کرده است.تعدیل شاهد عبارت است از: شهادت بر وجود شرایط مذکور برای شاهد شرعی.» بعبارت دیگر،ادعای فقدان یکی از شرایطی که قانون برای شاهد مقرر کرده است و از ناحیه طرفین دعوا صورت می‌گیرد.

2 ) تعدیل شاهد:

گواهی بر عدالت کسی‌دادن را گویند. گواه مذکور را شاهد تعدیل و یا شاهد تزکیه می‌گویند. با ارتکاب کبیره یا اصرار بر صغیره مرتکب مجروح می‌گردد و جرح‌کننده باید کبائر را بشناسد و معنی اصرار بر صغیره را بداند، تا بتواند شهادت بر جرح بینۀ دعوی بدهد.همچنین باید شرایط تحقق گناه کبیره را بداند برای او معلوم شود که مجروح، فعل منهی را با اجتماع شروط آن مرتکب شده است. هرزه‌گویی و عادت به طعن مردم، جرح مؤثر در دادرسی نیست. در تعدیل بینه باید معنی عدالت را دانسته باشد، آنگاه با معاشرت مستمر خود با بینه دعوی، عدالت آنان را احراز کند، خواه احراز با واسطه باشد یا بی‌واسطه.

نکته: در اثبات جرح یا تعدیل شاهد، ذکر اسباب آن لازم نیست و گواهی مطلق به جرح یا تعدیل کفایت می کند مشروط بر آنکه شاهد دارای شرایط شرعی باشد.لازم به ذکر است در اثبات یا نفی عدالت، علم شاهد به عدالت یا فقدان آن لازم است . حسن ظاهر به تنهایی برای احراز عدالت کافی نیست. هر گاه گواهی شهود معرفی شده در اثبات جرح یا تعدیل شاهد با یکدیگر معارض باشد، از اعتبار ساقط استقاضی مکلف است حق جرح و تعدیل شهود را به طرفین اعلام کند.

نکته: جرح شاهد شرعی باید پیش از ادای شهادت به عمل آید مگر آنکه موجبات جرح پس از شهادت معلوم شود. در این صورت جرح تا پیش از صدور حکم به عمل می آید و در هر حال دادگاه مکلف است به موضوع جرح رسیدگی و اتخاذ تصمیم کنددر صورت رد شاهد شرعی از سوی قاضی یا جرح وی، مدعی صلاحیت شاهد می تواند برای آن دلیل اقامه کند.

نکته: هرگاه دادگاه، شهود معرفی شده را واجد شرایط قانونی تشخیص دهد، شهادت را می پذیرد و در غیر اینصورت، شهادت را شهادت شرعی محسوب نمی کند و اگر از وضعیت آنها اطلاع نداشته باشد تا زمان احراز شرایط و کشف وضعیت که نباید بیش از ده روز طول بکشد، رسیدگی را متوقف و پس از آن، حسب مورد، اتخاذ تصمیم می کند مگر اینکه به نظر قاضی احراز شرایط در مدت ده روز ممکن نباشد.رجوع از شهادت شرعی، قبل از اجرای مجازات موجب سلب اعتبار شهادت می شود و اعاده شهادت پس از رجوع از آن، مسموع نیست.

همچنین بخوانید:

قسمت اول دلایل و راه های اثبات جرم

قسمت سوم دلایل و راه های اثبات جرم