ماهیت حبوه در نظام حقوقی ایران

اصل در مسئله ارث این است که همه وارثان در تمامی متروکات، از شخص متوفی ارث خواهند برد اما این اصل، در دو مورد تخصیص خورده که یکی از آنها حکم حبوه است.

حبه در لغت به معنای اعطاء و عطیه بدون جزا و منت می باشد

منظور از این اصطلاح که در فقه در باب ارث ( از نوع میراث خاص)  به کار می رود این است که اموال خاص و معین که از پدر، خارج از حدود ارث به پسر بزرگتر می‌رسد

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران از حقوق امامیه پیروی کرده و در ماده ۹۱۵ حبوه را برای پسر بزرگ‌تر لحاظ نموده است و با پیروی از قول مشهور آن را واجب دانسته است.

ماده 915 قانون مدنی :« انگشتری که میت معمولاً استعمال میکرده و همچنین قرآن و رختهای شخصی وشمشیر او به پسر بزرگ او میرسد بدون اینکه از ‌حصه او از این حیث چیزی کسر شود مشروط بر اینکه ترکه میت منحصر به این اموال نباشد»

– شرایط صحت حبوه :

شرایط مربوط به وارث: وجود پسر بزرگ، عاقل، بالغ ( در این مورد اختلاف نظر می باشد) ، غیر سفیه و امامیه بودن.

نکته : اگر فرزند بزرگ میت دختر باشد باز حبوه به پسر بزرگ متوفی خواهد رسید ؛ حتی اگر پسر کوچک‌ترین اولاد متوفی باشد.

شرایط مربوط متوفی: عدم قرض، دیون و وصیت نسبت به اموال حبوه و دارا بودن اموال دیگر غیر از حبوه

شرایط مربوط به حبوه : مختص بودن حبوه از اموال پدر

– مصادیق حبوه :

مشهور علما در چهار مورد لباس [ لباسی هم که برای متوفا دوخته شده، ولی او آن را نپوشیده باشد، جزء اموال حبوه خواهد بود؛ زیرا عرفاً به این لباس‌ها نیز لباس‌های شخصی متوفا گفته‌ می‌شود] ، شمشیر (و غلاف آن) ، انگشتر [ باید در نظر داشت اگر انگشتر‌هایی که میت استعمال‌ می‌کرده متعدد بوده است، همه‌ آنها جزء اموال حبوه است] و قرآن (و قاب آن)[ معمولاً متوفا آن را‌ می‌خوانده و یا برای تبرک و یا استناد به آیات قرآن با خود همراه داشته است]  اتفاق نظر دارند.

– فلسفه حکم حبوه :

مشهورترین دلایلی که برای فلسفه حبوه اقامه کرده اند :

– فرزند بزرگ قائم مقام پدرش بوده و جایگاه و منزلت پدر را دارا می‌باشد ،

– حبوه در ازای امری است که از جانب خداوند بر پسر بزرگ‌تر واجب شده است

– و آن قضای نماز و روزه پدر بعد از مرگش می‌باشد ( در این مورد اختلاف وجود دارد).