تعدد جرایم ،انواع و آثار ناشی از آن (قسمت اول)

– تعریف تعدد:

زمانی که شخصی چندین بار جرمی را مرتکب شود به طوری که شخص به دلایل متعددی توسط دادگاه، مورد محاکمه قرار نگیرد، تعدد جرم رخ داده است.بعبارت دیگر چنانچه فردی پس از ارتکاب جرمی و پیش از آنکه برای آن جرم محاکمه شود (یا در صورت محاکمه، پیش از قطعی شدن رای دادگاه) مرتکب جرم دیگری شود، به رفتار او اصطلاحا به آن « تعدد جرم» می گویند.

نکته: تعدد جرم از خصوصیات مشدده است،یعنی موجب تشدید مجازات می شود.به عبارت دیگر دادگاه مرتکب را به مجازاتی شدیدتر از حداقل مجازات قانونی آن جرم، محکوم می نماید

– انواع تعدد:

الف – تعدد معنوی جرایم :

به موجب  ماده ۱۳۱ قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 چنانچه رفتار واحد در جرائم تعزیری، دارای عناوین مجرمانه متعدد باشد، جرم از نوع «جرایم متعدد معنوی» است. مثلا فردی با فروختن مالی که نزد او به امانت گذاشته شده، همزمان مرتکب «خیانت در امانت» و «انتقال مال غیر» شده در حالیکه در واقعیت تنها مرتکب «یک رفتار» شده است. بر اساس بند «چ» ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی اصلاحی ۱۳۹۹ در صورتی که در جرائم تعزیری، از رفتار مجرمانه واحد، نتایج مجرمانه متعدد حاصل شود، مرتکب به مجازات جرم شدیدتر محکوم می شود.

ب – تعدد مادی جرایم :

بر خلاف تعدد معنوی که رفتار واحد دارای عناوین مجرمانه متعدد است؛ برای وقوع تعدد مادی جرایم، باید حداقل دو جرم مستقل به وقوع بپیوندد. این دو جرم ممکن است مشابه باشند (نظیر دو فقره سرقت) یا مختلف (نظیر مجازات کلاهبرداری و یک فقره جعل). همچنین ممکن است جرایم متعدد از جنس جرایم حدی باشد (نظیر زنا و قذف) یا تعزیری (نظیر توهین و خیانت در امانت) یا قصاص (نظیر ۲ فقره قتل).

– انواع تعدد مادی جرایم:

الف)جرایم متعدد مشابه: به موجب بند«  الف » ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی اصلاحی 1399 هرگاه جرائم تعزیری ارتکابی مختلف نباشد، فقط یک مجازات تعیین می شود و در این صورت، دادگاه می تواند مطابق ضوابط مقرر در این ماده که برای تعدّد جرائم مختلف ذکر شده، مجازات را تشدید کند. مطابق بند « ج » ماده ۱۳۴ در هر مورد که مجازات قانونی حداقل یا حداکثر ندارد، اگر جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد دادگاه می تواند تا یک ششم و اگر بیش از سه جرم باشد تا یک چهارم به اصل آن اضافه کند.

ب) سه جرم متعدد مختلف یا کمتر: ، در مورد جرائم تعزیری مختلف، هرگاه جرائم ارتکابی بیش از سه جرم نباشد، حداقل مجازات هر یک از آن جرائم بیشتر از میانگین حداقل و حداکثر مجازات مقرر قانونی است. مطابق بند «ج» دادگاه می تواند تا یک ششم به اصل مجازات اضافه کند.

پ) بیش از ۳ جرم متعدد مختلف : به موجب بند « پ » ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی چنانچه جرائم تعزیری ارتکابی مختلف، بیش از سه جرم باشد، مجازات هر یک، حداکثر مجازات قانونی آن جرم است. در این صورت دادگاه می‌تواند مجازات هر یک را بیشتر از حداکثر مجازات مقرر قانونی تا یک‌چهارم آن تعیین کند.

ت) جرایم متعدد درجه ۷ و ۸ : بر اساس بند « ت » ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی (اصلاحی ۱۳۹۹) در تعدّد جرائم تعزیری درجه هفت و درجه هشت با یکدیگر، حسب مورد مطابق مقررات این ماده اقدام می شود و جمع جرائم درجه هفت و درجه هشت با درجه شش و بالاتر سبب تشدید مجازات جرائم اخیر نمی‌شود. در جمع این جرائم با جرائم درجه شش و بالاتر، به طور جداگانه برای جرائم درجه هفت و درجه هشت مطابق این ماده تعیین مجازات می‌شود و در هر صورت مجازات اشد قابل اجراء است.

– اجرای مجازات در جرایم متعدد مادی:

در موارد تعدد مادی جرایم، دادگاه مجازات هر یک از جرایم را مطابق شرایط بالا تعیین و در دادنامه قید می کند اما بر اساس بند «ث» ماده ۱۳۴ تنها مجازات شدیدترین جرم مندرج در دادنامه قابل اجراء است و مجازات های دیگر اجرا نمی شود. اما چنانچه مجازات اَشد کاهش یابد، تبدیل شود یا به دلایلی همچون گذشت شاکی خصوصی و نسخ مجازات قانونی اجرا نشود، مجازات اَشد بعدی اجراء می‌شود. در این حالت میزان مجازات اجراء شده قبلی در اجرای مجازات اَشد بعدی محاسبه می شود.

– آزادی مشروط، تعلیق  و عفو در تعیین مجازات جرایم متعدد :

چنانچه فردی که در حال تحمل مجازات اشد است یا قرار است مجازات اشد درباره ی او اجرا شود، آزادی مشروط بگیرد، مجازاتش تعلیق شود یا عفو رهبری یا عفو عمومی بگیرد، مجازات اشد بعدی اجرا نمی شود. زیرا مطابق تصریح بند ث ماده ۱۳۴ آزادی مشروط، تعلیق اجرای مجازات و عفو در حکم اجرای مجازات است.

– وضعیت مجازات های تکمیلی و تبعی در جرایم متعدد:

هرگاه در قانون برای جرمی، یکی از مصادیق مجازات‌های تبعی و مجازات های تکمیلی (مندرج در ماده ۲۳ و ۲۶ قانون مجازات اسلامی) به ‌عنوان مجازات اصلی مقرر شده باشد، آن مجازات‌ در هر صورت اجراء می‌شود، حتی اگر مربوط به مجازات غیرا َشد باشد. چنانچه مجازات شدیدتر از نگاه ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، آثار تبعی نداشته باشد اما مجازات خفیف‌ تر دارای آثار تبعی باشد، علاوه بر مجازات اصلی اَشد، مجازات تبعی مزبور نیز اجراء می شود.

به طور مثال شخصی به نام « حمید» بدون داشتن گواهینامه، اقدام به رانندگی با موتور سیکلت کرده و پس از ارتکاب یک فقره «کیف قاپی» ( با مجازات ۱ تا ۵ سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق تعزیری) با شخصی تصادف کرده و با فوت فرد مصدوم، او علاوه بر کیف قاپی مرتکب یک «تصادف منجر به قتل غیر عمدی» (با مجازات ۶ ماه تا ۳ سال حبس) نیز گردیده است. دادگاه «حمید» را به مجازات هر دو جرم محکوم می کند اما از آنجا که مجازات کیف قاپی شدیدتر از قتل غیر عمدی است، تنها مجازات اشد اجرا می شود.

از سویی مطابق ماده ۷۱۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ چنانچه فردی بدون گواهینامه رانندگی کند به مدت ۱ تا ۵ سال از داشتن گواهینامه محروم خواهد شد. با اینکه «محرومیت از داشتن گواهینامه» مربوط به مجازات جرم خفیف تر است، اما مطابق بند «ح» ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی، از آنجا که این محرومیت همجنس با مجازات های تکمیلی است، مانعی برای محکومیت به آن وجود ندارد.

همچنین بخوانید:

قسمت دوم تعدد جرایم ،انواع و آثار ناشی از آن

قسمت سوم تعدد جرایم ،انواع و آثار ناشی از آن