نهاد اصل وفای به عهد در نظام حقوقی ایران

تعریف وفای به عهد

در اصطلاح عام سر عهد و پیمان بودن را وفای به عهد گویند و در اصطلاح حقوقی به معنای اجرای قرارداد توسط شخصی که عهد را بر عهده گرفته است و ایفای تعهد موجب سقوط آن می گردد.

متعهد: شخصی است که مدیون و مکلف به انجام تعهد است و در صورت عدم انجام تعهد داین (طلبکار) می تواند انجام تعهد را از او بخواهد.

در صورتیکه شخصیت متعهد مد نظر متعهد له باشد مثل نقاش معروف، و انجام عمل به وسیله غیر از آن شخص ایفاء تعهد نیست. ماده 268 قانون مدنی نیز در این زمینه بیان می دارد که: «انجام فعلی در صورتی که مباشرت شخص متعهد شرط شده باشد به وسیله دیگری ممکن نیست مگر با رضایت متعهدٌله» که در این صورت معلوم می شود متعهدٌله از خصوصیت مباشرت متعهد صرف نظر نموده است.» در مورد قسمت اخیر این ماده در قانون مدنی ماده 267 نیز چنین بیان می کند: « …کسی که دین دیگری را ادا می کند اگر با اذن باشد حق مراجعه به او دارد و الّا حق رجوع ندارد«.

مورد تعهد:

مورد تعهد ممکن است تسلیم یا انتقال مال و گاهی انجام فعل یا ترک آن است:

الف: تسلیم مال

طبق قانون تسلیم مال به صاحب آن موجب برائت وی می گردد. تسلیم مبیع طبق ماده ۳۶۷ قانون مدنی عبارت است از: «دادن مبیع به تصرف مشتری به نحوی که متمکن از انحاء تصرفات و انتفاعات باشد و قبض عبارت است از استیلاء مشتری بر مبیع».

ماده 278 قانون مدنی بیان می کند که : « …اگر متعهد با انقضاء اجل و مطالبه، تاخیر در تسلیم نموده باشد، مسئول هر کسر و نقصان خواهد بود، اگر چه کسر و نقصان مربوط به تقصیر شخص متعهد نباشد.« همچنین در ماده 308 قانون مدنی نیز آمده است: « غصب استيلاء بر حق غير است به نحو عدوان. اثبات ید بر مال غير بدون مجوز هم در حکم غصب است.»

* طبق ماده ۲۷۵ قانون مدنی:« متعهدله را نمی توان مجبور نمود که چیز دیگری به غیر آنچه که موضوع تعهد است قبول نماید اگرچه آن شیئی قیمتاً معادل یا بیشتر از موضوع تعهد باشد».

ب: انتقال مال

انتقال مال به معنای انتقال عین خارجی است که مورد تعهد بوده است. در انتقال مال حقوق آن نیز از قبیل حق انتفاع، حق  ارتفاق و … نیز باید انتقال یابد.

طبق ماده 269 قانون مدنی انتقال زمانی محقق می گردد که متعهد چیزی را که ماذون به انتقال آن بوده است و با رعایت شرایط اساسی صحت معامله انتقال دهد. بعد از آنکه متعهد مال را تادیه کرد و یا انتقال داد و نتیجتا تعهد را انجام داد دیگر نمی تواند آن را استرداد نماید.

ج: انجام فعل

زمانی که شخص به انجام فعل و کاری تعهد کند و آن را انجام دهد موجب سقوط تعهد است.

د: ترک فعل

در مواردی که شخص تعهد به ترک فعل کرده باشد و به عهد خود وفا کند موجب سقوط تعهد می باشد.