بررسی نفقه در نظام حقوقی ایران

نفقه:

با وحدت ملاک از ماده 1107 قانون مدنی نفقه عبارت است از: « همه آنچه که نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت افراد از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی آنهاست و بعبارت دیگر تامین هزینه زندگی و معاش هر فردی است.

افراد واجب النفقه : 

منظور از واجب النفقه یا مستحق نفقه؛فردی است که قادر به تامین هزینه زندگی نبوده و نمیتواند به وسیله اشتغال اسباب معیشت خود را فراهم کند.( ماده 1197 قانون مدنی)

–  پدر و مادر ( مواد 1196 و1200 قانون مدنی)

– اولاد ( ماد ه 1199 قانون مدنی)

– زوجه ( ماده 1106 قانونی)

نکته: نفقه زوجه عبارت است از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض می باشد.( 1107 قانون مدنی)

نکته : نفقه اقارب یا نزدیکان ( پدر،مادر،فرزندان،حتی گاه خواهر و برادر) عبارت است از: نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت افراد از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل به قدر رفع حاجب با توجه به توان و قدرت کسی که انفاق می کند است.

نکته: نفقه فرزند مشترک از جمله امور مالی میباشد که زوجین در صورت جدایی و یا طلاق باید نسبت به آن اظهار نظر نماید.

نکته : حضانت فرزند تا7سال چه پسر یا دختر با مادر می باشد و نامبرده مکلف به پرداخت هزینه های فرزند مشترک در حد عرف میباشد.

نکته: نفقه فرزند پسر تا18سال و دختر تا دامی که دختر ازدواج نکرده باشد بر عهده پدر است.

نکته : چنانچه پسر بعد از سن 18سالگی تحصیلات عالیه را ادامه دهد مخارج و هزینه تحصیلی با پدر است.

نکته: طبق ماده 642 قانون مجازات کتاب پنجم تعزیرات و ماده 22 قانون حمایت خانواده؛ اگر پدر نفقه فرزند را پرداخت نکند و استطاعت هم داشته باشد، از 3 ماه و 1روز تا یک سال حبس از3ماه و 1 روز تا 5 ماه و 5 روز و در ماده642قانون مجازات اسلامی سابق تعیین نموده بود.که این ضمانت اجرا در قانون حمایت خانواده سال 1391 میزان حداکثر مجازات را تا6ماه تعیین نموده است.

نکته : نحوه شکایت برای فرزندان،ابتدا از طریق دادسرا و سپس دادگاه های خانواده یا بر حسب نظریه به شورای حل اختلاف انجام میگیرد که در صورت امتناع پدر مجازات و الزام به پرداخت نفقه خواهد شد.

نکته: مدارک لازم جهت مطالبه نفقه فرزند: از هرگونه استشهاد یا تعهداتی که عقیم مانده و یا احکامی که قبلاً صادر شده و از قوه به فعل تبدیل نشده و اقرار و اعتراف پدر در این زمینه دلیل بر اثبات ادعاست.

نکته: با این حال علیرغم صراحت مواد قانونی گاه در واجب النفقه بودن برخی از اشخاص تردید ایجاد میگردد. بعنوان مثال اولاد از جمله افراد واجب النفقه است؛ اما آیا فرزند خوانده یا فرزند نامشروع، و یا حتی جنین را نیز میتوان واجب النفقه محسوب کرد یا خیر؟

فرزند خوانده: ماده 11 قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست (مصوب 29/12/1313) در خصوص فرزندخوانده مقرر داشته: «وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام، نظیر حقوق و تکالیف اطفال پدر و مادر داراست.» که ظاهر این ماده حاکی از آن است که قانونگذار فرزند خوانده را نیز مانند اولاد، جزء اشخاص واجب النفقه محسوب کرده و همان تکالیفی را که در رابطه با ابوت بر ذمه و عهده پدر گذارده در اینجا نیز بر عهده او نهاده است.

طفل نامشروع: در مورد اطفال نامشروع نیز، قسمتی از رأی وحدت رویه شماره 617 _ 3/4/1376 اشعار داشته: «…. زانی پدر عرفی طفل تلقی و در نتیجه کلیه تکالیف مربوط به پدر …. بر عهده وی میباشد…» که با توجه به مفاد رأی صادره باید گفت که چنین به نظر میرسد که ترک انفاق نسبت به طفل ناشی از رابطه نامشروع نیز از طرف پدر جرم و مشمول ماده 642 قانون مجازات اسلامی است.

نکته : گروهی معتقدند که ؛ فرزند نامشروع که حق نفقه ندارد. زیرا ممکن است منتسب به پدر نباشد و یا بدون رعایت موازین شرعی و قانونی فرزند تولد گردد که لازمه پرداخت نفقه اثبات نسب بوده و اگر موارد دیگری وجود داشته باشد که توافق تولد فرزند به یکی از آن دو نفر (زن و مرد) در صورت تولد تعلق گیرد،ملاک رای دادگاه است.

نکته: نفقه فرزندان بالای 18 سال عبارتست از ذکور تا 18 سال و تا پایان تحصیلات عالیه ولی اگر طفل محجور- معلول یا بواسطه تأئیدیه پزشکی قانونی قادر به تأمین معاش خود نباشد کماکان اولاد ذکور بعد از 18 سالگی به بعد پدر ایشان عهده دار نفقه ایشان میباشد و فرزند اناث تا مادام که شوهر نکند به عهده پدر ولی اگر شوهر کند و مطلقه شود و یا همسرش فوت نماید که مستمری نداشته باشد. کماکان نفقه وی هم به عهده پدر موکول شده است.

تفاوت بین نفقه فرزند و نفقه همسر (زوجه):

بر اساس احکام مربوط به نفقه دو نوع نفقه وجود دارد:

۱- نفقه زن

که لزوم پرداخت آن منوط به نیازمندی و عدم تمکن مالی زن نیست و به شرط تمکین زن از شوهرش مستحق دریافت نفقه می گردد.

۲- نفقه اقارب

که انفاق در این دسته منوط به نیازمندی اقارب است.

مثلاً فرزند به عنوان یکی از اقارب نزولی در صورت عدم اشتغال و داشتن نیاز مالی و وجود سایر شرایط مطابق قانون باید تحت حمایت مالی پدر قرار گیرد.

تفاوت ها:

–  پرداخت نفقه زن مقدم بر نفقه فرزندان است. ( ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی)

– پرداخت نفقه زن تکلیفی یکجانبه است یعنی در هیچ حالتی زن مکلف به پرداخت نفقه شوهرش نمی باشد، در صورتی که نفقه فرزند یک جانبه نیست. اگر پدر نیازمند باشد فرزند تحت شرایطی مکلف به پرداخت نفقه پدرش می گردد.

–  نفقه گذشته زن قابل مطالبه است ولی نفقه گذشته فرزند و سایر اقارب قابل مطالبه نیست.

– در تعیین میزان نفقه زن ،وضع اقتصادی شوهر ملاک نمی باشد در حالی که در تعیین نفقه فرزند وضع اقتصادی منفرق (نفقه دهنده) ملاک است.

– عدم پرداخت نفقه زن جرم بوده و حتی مجازات حبس دارد در حالیکه ترک نفقه فرزند و سایر اقارب تعزیر ندارد.

نکته:  نخست در خصوص این ماده این است که وجود توانایی مالی پدر در پرداخت نفقه فرزند ضروری می ­باشد، بدین شکل که در صورتی که پدر از توان مالی مطلوبی برخوردار نباشد نباید ملزم به پرداخت نفقه مقرره شود بلکه میزان نفقه نسبت به درآمد او متغیر می­ باشد، در حالی که در نفقه زوجه این چنین نیست و زوج ملزم به پرداخت نفقه مقرر شده برای زوجه حتی در صورت وجود شرایط بد مالی است.

نکته:­ نفقه فرزند تنها شامل موارد نام برده شده در قانون نیست،یعنی عدم حصری بودن مواردی است که پرداخت نفقه برای آن‌ها از سوی پدر لازم می­ باشد. بدین معنا که قانون صرفاً با آوردن مثال­هایی قصد حصری نمودن موارد آن را نداشته و ممکن است به این موارد هزینه­ تحصیل فرزندان، کلاس­های خصوصی و همانند این‌ها اضافه گردد.

نکته: مادر می‌تواند برای دریافت نفقه فرزندان تحت حضانت خود به دادگاه مراجعه کند.یعنی ممکن است فرزندان غیر بالغ تحت حضانت مادر بوده و پس از مدتی زوج از پرداخت نفقه فرزندان خویش خودداری کند. در این صورت مادر می ­تواند برای مطالبه نفقه فرزند خویش به طرفیت پدر دادخواست مطالبه نفقه ارایه نماید. براساس قاعده­ فقهی «اذن در شیء اذن در لوازم آن نیز هست» وقتی قانون، حضانت را به مادر واگذار می­ کند، نفقه نیز که جزء لوازم ضروری حضانت است از سوی ایشان قابل مطالبه است و ایشان دارای سمت قانونی جهت اقامه دعوی می ­باشد.

آثار عدم پرداخت نفقه:

در صورتی که شخص متمکن نفقه افراد واجب النفقه خود را نپردازد؛ مستحقین به دریافت نفقه می‌توانند به طور قانونی و با رجوع به محکمه نفقه‌ی خود را مطالبه کنند.

لازم به ذکر است که دعوای مطالبه نفقه دعوای مالی و عموماً زیر بیست میلیون تومان است؛ رسیدگی به چنین دعاوی (زیر بیست میلیون تومان) در صلاحیت شورای حل اختلاف است و چنانچه حاصل جمع نفقه‌ی مورد ادعای فرد بیش از بیست میلیون تومان باشد، باید دعوای خود را در دادگاه طرح نماید.

همچنین به موجب ماده ۵۳ قانون حمایت از خانواده  مصوب 1391 هر کس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه ۶ (حبس بیش از ۶ ماه تا ۲ سال) محکوم می‌گردد.

درصوتی که نیاز به مشاوره تخصصی و رفع مشکل حقوقی دارید می توانید با بهترین وکلای ایران در وکیل تیک بصورت آنلاین یا تلفنی مشاوره بگیرید