بررسی ماهیت و مفهوم بخشش یا بذل مدت در نکاح موقت از منظر نظام حقوقی ایران

– تعریف بخشش یا بذل مدت در نکاح موقت:

یکی از راه های خاتمه بخشیدن به عقد موقت یا صیغه ، بذل مدت در ازدواج موقت توسط مرد می باشد که به معنای بخشیدن باقی مانده مدت عقد موقت به زن و پایان بخشیدن به نکاح می باشد ؛ هرچند در شرایط ویژه ای زن نیز امکان بذل مدت را خواهد داشت.از دواج همواره امر مقدسی بوده و یکی از نهادهایی که برگرفته از فقه تشیع است و در نظام حقوقی ایران پیش بینی شده نکاح یا عقد موقت یا همان صیغه است. بدین صورت که طرفین عقد که زن و مرد می باشند می توانند برای مدت معلوم و مشخص با میزان مهریه مشخص به عقد موقت یکدیگر درآمده و پس از انقضا و اتمام مدت از زوجیت یکدیگر خارج گردند. از دیگر راه هایی که برای خروج از عقد موقت در قانون پیش بینی شده است بذل مدت در ازدواج موقت بوده که باید دانست این حق صرفا منحصر به مردان است.

نکته: طلاق، فسخ نکاح، تدلیس در ازدواج و فسخ به واسطه آن همگی نیازمند طی نمودن مراحل و تشریفات خاص خود و پیگیری این امور از طریق محاکم و دادگاه می باشند و بدون طی نمودن تشریفات امکان وقوع این امور نیست، لکن در عقد موقت درست بر خلاف امور ذکر شده در صورت تمایل به پایان دادن به رابطه زوجیت بدون نیاز به مراجعه به هیچ مرجع و نهادی صرفا با بذل مدت ازدواج موقت این امر میسر و ممکن است.

به موجب ماده 1139 قانون مدنی « طلاق مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه به انقضای مدت یا بذل آن از طرف شوهر از زوجیت خارج می شود .» لذا بر اساس این ماده یکی از اسباب انحلال عقد نکاح را می توان بذل مدت در ازدواج موقت دانست . بذل مدت را تنها می توان در عقد موقت جاری کرد. از آن رو که یکی از شرایط درستی عقد موقت تعیین زمان است، عقد موقت صرفا در همان محدوده زمانی صحیح است. اما اگر مرد تمایل داشته باشد، می تواند مدتی را که از عقد باقی مانده به زن ببخشد که در اصطلاح حقوقی به آن بذل مدت می گویند. علاوه بر این، مرد می تواند به زن وکالت دهد که مدت را به خود ببخشد.

– بخشش یا بذل مدت راهکار انحلال نکاح موقت:

عقد در قانون مدنی به شیوه دائم و موقت می تواند انجام گیرد. هرکدام از این دو نوع عقد شیوه های انحلال مخصوص به خود را دارند. یکی از روش های انحلال عقد موقت، بخشیدن مدت عقد موقت است. بذل مدت صرفا مخصوص عقد موقت است و در عقد دائم راه ندارد. از آنجا که مدت در عقد موقت به نفع مرد تلقی می شود، وی می تواند از این نفع بگذرد و مدتی را که باقی مانده است به زن ببخشد. به این عمل حقوقی بذل مدت در ازدواج می گویند. مطابق تعریفی که از بذل مدت ارائه شد، بذل مدت در ازدواج موقت صرفا از طرف مرد به عمل می آید؛ با این وجود مرد می تواند برای بذل مدت به زن وکالت بدهد تا به نیابت از او مدت باقی مانده را به خود بذل نماید و اقدام به بخشیدن مدت صیغه موقت نماید.

مانند آنکه شوهر به زن وکالت دهد که در صورت وقوع حادثه معینی مانند سوء رفتار مرد و یا ترک زندگی خانوادگی از جانب او یا مسافرت طولانی، بقیه مدت را به خود بذل کند و یا اینکه به زن وکالت دهد تا هرگاه بخواهد بقیه مدت را به خود ببخشد. علاوه بر این، در شرایطی که مدت عقد موقت طولانی است و مرد به وظایف زناشویی خود عمل نمی کند، زن باید بتواند به دادگاه مراجعه کرده و الزام شوهر به بذل مدت را از دادگاه بخواهد که در این صورت دادگاه حکم به بخشیدن مدت صیغه موقت صادر خواهد کرد. لازم به تذکر است مهریه عقد موقت در هر حالت بر عهده مرد است و به هیچ وجه ساقط نمی شود.

– ماهیت بخشش یا بذل مدت نکاح موقت:

در خصوص اینکه ماهیت بخشش یا بذل مدت در ازدواج موقت چیست در ابتدا لازم است تا به اعمال حقوقی انسان از منظر قانون نگاهی انداخته و به تعریف هریک از نظر قانون با ذکر مثال بپردازیم و سپس ماهیت حقوقی بذل مدت را بیان نماییم. اعمال انسان در عالم حقوق در دو دسته زیر قابل تقسیم بندی می باشد:

1. عقود و قراردادها: عقد در قانون عبارت است از همکاری متقابل اراده دو یا چند شخص در ایجاد یک ماهیت حقوقی. همانطور که از تعریف عقد پیدا است در عقد نیاز به اراده، قبول و رضایت هر یک از طرفین قراداد می باشد. مانند عقد بیع یا عقد اجاره.
2. ایقاعات: بر خلاف عقود، ایقاعات صرفا با اراده یکی از طرفین ایجاد می گردد. به عنوان مثال در عقد نکاح، طلاق حقی است که قانون گذار و شرع مقدس صرفا برای مردان در نظر گرفته است و برای انجام طلاق صرف اراده مرد و اعمال این اراده کافی است.

بذل مدت اختیار و حقی است صرفا برای مرد در عقد موقت، تا هر زمان که بخواهد بتواند با بذل باقی مدت عقد موقت اقدام به خاتمه نکاح موقت نماید. بنابراین ماهیت بذل مدت نیز این است که ایقاع بوده و صرف اراده دارنده حق بذل مدت که مرد می باشد برای اتفاق افتادن آن کافی است.

همانگونه که جاری شدن طلاق در ازدواج دائم دارای آثار مخصوص به خود می باشد بخشیدن مدت صیغه موقت نیز دارای آثار مربوط به خود می باشد. آثار بذل مدت در ازدواج موقت به شرح زیر می باشد:

– اتمام رابطه زوجیت:

از مهمترین آثار بذل مدت پایان یافتن رابطه زوجیت میان زن و مرد است.ملزم شدن زن به رعایت عده عقد موقت از دیگر آثار بذل مدت در عقد موقت رعایت عده است که رعایت عده بسته به شرایط زن عبارت است از:

الف ) دو طهر در زنانی که عادت ماهانه می شوند.

ب ) 45روز در زنانی که به سن یائسگی نرسیده لکن عادت ماهانه منظمی ندارند.

پ ) تا زمان وضع حمل برای زنان باردار.

ت ) یائسه و باکره عده ندارند.

– ایل شدن شرط انفاق:

باید دانست نفقه به خودی خود در عقد موقت راه ندارد مگر اینکه زوجین آن را شرط کرده باشند که پس از بخشیدن مدت صیغه موقت مرد دیگر تکلیفی بر انفاق و پرداخت نفقه نخواهد داشت.

یکی دیگر از روش هایی که به واسطه آن می توان عقد موقت یا صیغه را منحل کرد ، بخشش باقیمانده مدت عقد موقت است . از آن رو که یکی از شرایط درستی و صحت عقد موقت ، تعیین مدت عقد موقت است ، بر اساس قانون و شرع مرد می تواند باقی مدتی که برای عقد موقت تعیین شده است را به زن ببخشد تا زن پس از نگه داشتن عده بذل مدت ، بتواند دوباره به عقد دیگری درآید . اما در برخی شرایط ، مدت عقد موقت طولانی است و مرد به وظایف زناشویی خود عمل نمی کند . به همین دلیل ، زن باید ابزاری در دست داشته باشد تا بتواند مرد را ملزم به بذل و بخشش باقی مدت عقد موقت کند .

بذل مدت که به معنای بخشیدن باقی مانده مدت عقد موقت است ، صرفا در عقد موقت یا صیغه امکانپذیر است و در عقد دائم راه ندارد . بذل مدت مطابق قواعد فقهی از طرف مرد می تواند انجام شود . یعنی مرد در هر زمان که بخواهد می تواند باقی مانده مدت زمان عقد موقت را به زن ببخشد و عقد را به اصطلاح منحل کند . بعلاوه اینکه مرد برای انجام این کار می تواند به زن وکالت بدهد تا هر زمان که خودش بخواهد  به وکالت از طرف مرد باقی مدت را بذل کرده یا در صورت وجود شرایطی مانند سفر طولانی مدت ، سوء رفتار و … بتواند باقی مدت را به خود ببخشد .

– الزام مرد به بذل مدت:

همانطور که گفتیم ، اساسا بذل مدت در عقد موقت به خواست و تقاضای مرد است و او می تواند هر زمان که بخواهد باقی مدت را به زن ببخشد . بعلاوه اینکه می تواند به زن وکالت دهد تا به نیابت از او این کار را انجام بدهد . اما این مسئله گاها سبب سختی و مشقت برای زنان می شود . به این صورت که از یک طرف مدت عقد موقت طولانی است ، بنابراین انقضای مدت عقد موقت امکانپذیر نیست و از طرف دیگر مرد باقی مدت را به زن بذل نمی کند و در عین حال با عدم ایفای وظایف زناشویی در برابر همسر خود موجبات عسر و حرج زن را فراهم می کند . بنابراین بایستی شرایطی باشد تا زن بتواند بر اساس آن باقی مدت را بذل کرده و از زوجیت مرد رها شود .

– نحوه تنظیم دادخواست الزام مرد به بذل مدت:

در این شرایط زن می تواند با مراجعه به دادگاه خانواده ، دادخواست الزام به بذل مدت عقد موقت را به دادگاه ارائه کند . در دادخواستی که زن تقدیم دادگاه می نماید ، باید مشخصات خود و شوهرش را نوشته و تصویر شناسنامه خود و همسرش را در صورت وجود ، بعلاوه تصویر برابر با اصل شده سند عادی ازدواج موقت ، پیوست دادخواست کند . زن می تواند به عُسر و حَرَج خود استناد کند که دادگاه در صورتی که عسر و حرج زن را احراز کند ، حکم به الزام مرد به بذل مدت صادر می کند و اگر عسر و حرج زن را احراز نکند حکم به بطلان این دعوا می دهد . برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد عسر و حرج زن و مصادیق آن کلیک کنید . در ادامه این مرحله ، زن می تواند پس از قطعی شدن حکم صادر شده و با مراجعه به دفاتر ثبت ، نسبت به ثبت بذل مدت اقدام کند .