بررسی ماهیت نهاد سوگند در نظام حقوق کیفری ایران

– سوگند در امور کیفری و شرایط آن

فردی که قصد شکایت از جرمی را دارد باید دلایل و مستنداتی ارائه دهد که در قانون مجازات اسلامی اثبات کننده وقوع جرم است که به این دلایل به موجب قانون ادله اثبات دعوا گفته می شود . ادله اثبات جرم که شاکی بر طبق قانون می تواند به ان استناد نماید عبارتند از اقرار ، شهادت ، قسامه و سوگند . در مواد 201 تا 210 قانون مجازات اسلامی سوگند در دعاوی کیفری و شرایط سوگند و غیره بیان شده است .

1. سوگند در امور کیفری:

یکی از دلایلی که شاکی می تواند در مراجع قضایی برای اثبات جرم به آن استناد کند ، سوگند است . سوگند به موجب قانون مجازات اسلامی عبارتند از گواه قراردادن خداوند بر درستی گفتار اداء کننده سوگند است . فردی که سوگند را اداء می کند باید عاقل ، بالغ ، قاصد و مختار باشد.

2. شرایط سوگند در امور کیفری:

از شرایط سوگند در امور کیفری به موجب قانون می توان به موارد زیر اشاره کرد :

1 – سوگند باید مطابق قرار دادگاه و با لفظ جلاله ( والله ، باالله ، تاالله ) یا نام خداوند متعال به سایر زبان ها اداء شود و در صورت نیاز به تغلیظ و قبول اداء کننده سوگند ، دادگاه کیفیت ادای آن را از حیثیت زمان ، مکان الفاظ و مانند آنها تعیین می کند . در هر صورت ، بین مسلمان و غیر مسلمان در اداء سوگند به نام خداوند متعال تفاوتی وجود ندارد .

2 – سوگند باید با لفظ باشد و در صورت تعذر با نوشتن یا اشاره که روشن در مقصود باشد ، اداء شود .( ماده 203 قانون مجازات اسلامی)

– نفی و اثبات جرایم با سوگند:

برخی از جرایم که مجازات آنها حدود و تعزیرات است با سوگند نفی یا اثبات نمی شود اما قصاص ، دیه ، ارش و ضرر و زیان ناشی از جرایم ، مطابق قانون با سوگند اثبات می گردد .

هرگاه در دعاوی مالی مانند دیه جنایات و همچنین دعاویی که مقصود از آن مال است مانند دیه جنایات خطائی و شبه عمدی موجب دیه ، برای مدعی خصوصی امکان اقامه بینه شرعی نباشد وی می تواند با معرفی یک شاهد مرد یا دو شاهد زن به ضمیمه یک سوگند ادعاء خود را فقط از جنبه مالی اثبات کند .

در قانون مجازات اسلامی در بین ادله اثبات امور کیفری  یکی از ادله قسم یا سوگند است  که در محضر قاضی انجام می شود و باید براساس قرار دادگاه و به درخواست طرفین دعوا انجام می شود. در توضیح مفهوم سوگند باید بگوییم که  سوگند به معنی به گواهی گرفتن خداوند بر صحت گفتار کسی که سوگند یاد می کند.

– اوصاف سوگند در امور کیفری:

در ادای سوگند سه موقعیت باید وجودداشته باشد؛

الف – سوگند به درخواست طرفین دعوا باشد،

ب – سوگند مطابق قرار دادگاه باشد،

پ – سوگند نزد قاضی به عمل آید.

نکته: هر کس که سوگند می خورد باید دارایاین اوصاف باشد؛ مثل بلوغ، عقل ،قصد، اختیار.( ماده 202 قانون مجازات اسلامی)

– شرایط سوگند در امور کیفری:

الف – با ادعا هماهنگ باشد،

ب – ابهام نداشته باشد،

پ – با یقین و اطمینان بیان شود.( ماده 204 قانون مجازات اسلامی)

نکته: برای ادای سوگند می توان از دو روش استفاده کرد:

الف – با الفاظ،

ب – بصورت کتبی با نوشتن یا ایما و اشاره.( ماده 205 قانون مجازات اسلامی)

– تفاوت سوگند بین مسلمان و غیر مسلمان:

فرقی میان مسلمانان و غیر مسلمانان برای ادای سوگند در امور کیفری نیست و کافی است که کسی بخواهد ادای قسم کند  چراکه نام خداوند را به هر زبانی می توان ادا نمود.( ماده 203 قانون مجازات اسلامی)

– موارد دلیل قرار گرفتن سوگند در امور کیفری:

قانون گذار در مواردی سوگند را به عنوان دلیل بر شمرده  است : از جمله قصاص دیه ارش ضرر و زیان ناشی از جرم .

نفی و اثبات حدود و تعزیرات با سوگند امکان پذیر نیست. اما این نکته قابل ذکر است که ادله اثبات دیون و ضمان مالی و دیه یکی هستند.

آن چه در قانون راجع به دعاوی مالی آمده است این که دیه در جنایاتی که موضوع آن مال است مثل جنایات شبه عمد  مستوجب دیه یا از روی خطا  با یک شاهد مرد و سوگند یا دو شاهد زن و سوگند  از جنبه مالی اثبات می شود.

در قانون در دعاوی غیرمالی به وسیله سوگند می توان دعاوی را اثبات کرد  هریک از اصحاب دعوا  از این حق خود می تواند استفاده کند. در مواردی که حق الناس مطرح است در صورتی ادای سوگند مورد قبول است که صاحب حق آن را مطالبه کند  و بدون این مطالبه  دادگاه نمی تواند به صاحب حق سوگند دهد.( مواد 208-209 قانون مجازات اسلامی)

– قابل توکیل بودن تقاضای سوگند  و غیر قابل توکیل بودن یادکردن سوگند در امور کیفری:

می توان تقاضای سوگند رابه وکیل سپرد و وکیل می تواند در صورتی که در وکالت تصریح شده باشد ، شخص را سوگند دهد اما نکته قابل توجه این است که یادکردن سوگند را نمی توان به وکیل سپرد  یعنی وکیل حق ندارد که به جای موکل سوگند یاد کند همین امر در مورد قسامه هم جاری است یعنی ادای قسامه می تواند از سوی وکیل یا ولی که دارای حق قصاص است انجام شود اما اتیان آن را نمی توان توکیل کرد.( تبصره 2 ماده 35 قانون آیین دادرسی مدنی)

– اعتبار سوگند دروغ:

هرگاه ثابت شود سوگند، دروغ و یا اداءکننده سوگند فاقد شرایط قانونی بوده است، به سوگند مزبور ترتیب اثر داده نمی شود.