بررسی ماهیت عده و انواع آن و آثار ناشی از آن،در نظام حقوقی ایران (قسمت اول)

– تعریف عده:

عده به مدت زمانی گفته میشود که زن بعد از فوت یا دایی از همسر از ازدواج ممنوع است.این مدت زمان با توجه به اینکه پایان رابطه زناشویی مرگ همسر و یا طلاق یا فسخ باشد متغیر است همچنین دائم یا موقت بودن ازدواج و باردار بودن یا نبودن زن نیز در تعیین این مدت زمان اهمیت دارد.

– انواع عده:

1. عده وفات:

عده مرگ شوهر بنا بر مشهور چهار ماه و ۱۰ روز است. نظر خلاف مشهور و نادر نصف این مدت یعنی دو ماه و ۵ روز است. اگر زن حامل (آبستن) باشد عده او طولانی‌ترین زمان بین مدت عده یا وضع حمل اوست.(یعنی حداقل رعایت مدت چهارماه و ده روز و گاهی بیش‌تر)عده وفات عام است چه برای ازدواج دائم یا موقت، حتی زن یائسه یا زنی که بین او و شوهر نزدیکی واقع نشده، عده وفات دارند.در طول این مدت زینت برای زن ممنوع است.

2.عده طلاق:

عده طلاق در ازدواج دائم سه طهر (پاک‌ شدن از حیض) است. و در مورد زنی که قاعده نمی‌شود ولی به سن یائسگی نرسیده ۳ ماه است.عده طلاق در عقد موقت در صورت حیض نشدن در سن حیض یک ماه و نیم(۴۵ روز) است. در صورت حیض شدن عده بنا بر مشهور دو حیض است. سه قول نادر نیز در این زمینه وجود دارد: یک حیض- یک حیض و نیم- دو طهر (پاکی از حیض). در قوانین ایران بر خلاف نظر مشهور، نظر دو طهر به عنوان قانون تعیین شده است.عده طلاق کنیز از شوهر آزاد دو طهر است.اما اگر در طلاق زن باردار باشد عده او بر خلاف موارد بالا وضع حمل است هرچند لحظاتی بعد از طلاق وضع حمل کند عده او پایان می‌یابد.زن یائسه، پا به سن گذاشته و عادات ماهیانه ندارد و زن نابالغ، حتی اگر با شوهرش آمیزش جنسی داشته، پس از طلاق عده ندارند.

نکته:زنانی که طلاق می گیرند  باید سه طهر عده را نگاه داشته و تـا عـده تـمـام نشده باشد حق ازدواج را ندارند. زوج این اختیار را دارد در ایام عده رجعیه به زوجه رجوع کند و طلاق را باطل نماید .

نکته:اگر مرد در زمان عده رجعیه فوت کند زن از مرد ارث می برد چون هنوز در حکم زوجه محسوب می شود و زن باید عده رجعیه را رها کند و عده وفات را بگیرد.

3.عده زن باردار:

عده زن حامله چه در ازدواج دائم و چه در موقت و چه در طلاق یا فسخ یا مرگ همسر تا زمان زایمان است. تنها در مورد مرگ همسر اگر مدت زمان باقیمانده تا زایمان کمتر از ۴ ماه و ۱۰ روز باشد زن باید تا پایان ۴ ماه و ۱۰ روز عده را نگهدارد. در صورت سقط شدن بچه قبل از زایمان هم عده در هنگام مرگ فرزند به پایان می‌رسد.

4. عده نکاح منقطع:

در ازدواج موقت عدهٔ زن باردار مثل نکاح دائم تا زایمان و عدهٔ مرگ همسر ۴ ماه و ۱۰ روز است. اما عدهٔ پایان فسخ یا بذل مدت کمتر از نکاح دائم یعنی دو بار قاعدگی و پاک شدن است. در زنانی که با وجود عدم یائسگی عادت نمی‌بینند هم این مدت ۴۵ روز است.

عده زن یائسه:

زن یائسه یعنی زنی که عادت ماهیانه نمی‌شود و باروری خود را از دست داده، نه عدهٔ طلاق دارد و نه عدهٔ فسخ نکاح. ولی عدهٔ مرگ همسر دارد که به اندازهٔ عدهٔ زنان معمولی است. فقهای متأخر شیعه غالباً سن یائسگی را برای زنان معمولی پنجاه سال و برای زنان قریشی شصت سال اعلام کرده‌اند.

– موارد تصریح شده عده در قانون ایران:

مبحث سوم در قانون مدنی مشتمل بر ۸ ماده، قوانین عده را بیان می‌کند:

ماده ۱۱۵۰ – عده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.

ماده ۱۱۵۱ – عده طلاق و عده فسخ نکاح سه طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او سه ماه است.

ماده ۱۱۵۲ – عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل دو طهر است مگر این که زن با اقتضای سن عادت‌زنانگی نبیند که در این صورت چهل و پنج روز است.

ماده ۱۱۵۳ – عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد زن حامله تا وضع حمل است.

ماده ۱۱۵۴ – عده وفات چه در دائم و چه در منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این که زن حامل باشد که در این صورت عده وفات تاموقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روزخواهد بود.

ماده ۱۱۵۵ – زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح ولی عده وفات در هر دومورد باید رعایت شود.

ماده ۱۱۵۶ – زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاهدارد.

ماده ۱۱۵۷ – زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عده طلاق نگاه دارد.

نکته:زن باردار نباشد نیز اگر عادت می بیند بایستی سه طهر و اگر عادت نمی بیند سه ماه عده نگاه دارد.

“در بیان معنای طهر چنین می توان شرح داد؛ به پاکی از نفاسات طهر گفته می شود از این رو ، به محض زمان پاکی زوجه از حیض و نفاس ( ایام طهر) اطلاق می شود. بنابراین ایامی که زوجه خون استحاضه را میبیند نیز جزء ایام طهر بوده زیرا از حیض و نفاسات پاک گشته است.”

نکته:قانون در مورد عده طلاق و عده فسخ نکاح آن را سه طهر عنوان کرده مگر اینکه زن با اقتضای سن عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او ۳ ماه است.

همچنین بخوانید:

قسمت دوم بررسی ماهیت عده و انواع آن و آثار ناشی از آن