توسط 
بررسی جرم تدلیس در نکاح در نظام کیفری ایران
جنبه کیفری جرم تدلیس در نکاح:
تدليس یا فریب در ازدواج یا نکاح آن است كه با اعمال متقلبانه نقض يا عيبي را كه در يكي از زوجين هست پنهان دارند، يا او را داراي صفت كمالي معرفي كنند كه فاقد آن است، چنانكه مرد خود را برخلاف واقع داراي ثروت و مقام معرفي كند ، يا با ارائه گواهي نامه مجعول خود را ليسانسه يا دكتر قلمداد نمايد و ازاين راه طرف ديگر را ترغیب به قبول نكاح كند، يا زن برخلاف حقيقت خود را دختر فلان شخص معروف يا داراي هنر خياطي يا آشپزي يا موسيقي جلوه دهد يا خويشتن را باكره معرفي كند يا كچلي خود را با كلاه گيس بپوشاند و بدين طريق موافقت مرد را با ازدواج جلب نمايد و بعد از عقد معلوم شود كه طرف فاقد وصف مقصود بوده ياعيبي داشته كه با عمليات فریبنده خود، آن رامخفي كرده است ، دراينگونه موارد شخص فريب خورده ميتواند نكاح را فسخ كند
ارکان تدلیس:
1-عنصر مادی: بايد عملياتي انجام شود كه عيبي را بپوشاند يا وجود صفتي را كه مورد نظر طرف عقد است در ديگري وانمود كند خواه به وسيله نوشته يا لفظ باشد ( مانند توصيف دروغ ) يا انجام كارهاي خدعه آميز (مانند ارائه ي گواهي جعلي بر صحت (فراج) تشخيص عملياتي كه تدليس به شمار مي رود با عرف است. اخلاق هر دروغ و تصنعي را نكوهش ميكند ، ولي در حقوق پاره اي از دروغ ها به حكم عرف جزء موارد فسخ نكاح قرار نمي گيرند. براي مثال توصيف نجابت و خانه داري يا زبيايي زن در بيشتر وصلت ها مبالغه آميز است.
2-عنصر معنوی: اعمالي كه انجا م ميشود بايد ارادي و به عمد باشد و به قصد فريب طرف انجام گردد، در اين باره قانون مدني حكمي ندارد ولي بديهي است كه مفهوم فريب دادن جز به عمد تحقيق نمي يابد .
مجازات فریب در ازدواج:
مطابق ماده647قانون مجازات اسلامی- کتاب پنجم تعزیرات ؛« چنانچه هر يك از زوجين قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهي ازقبيل داشتن تحصيلات عالي ، تمكن مالي موقعيت اجتماعي ، شغل ، سمت خاص ، تجرد و امثال آن فريب دهد و عقد بر مبناي هر يك از آنها واقع شود ، مرتكب به حبس تعزيري از شش ماه تا دوسال محكوم ميگردد.»
مطالبه خسارت ناشی از دلیس:
هرگاه نكاح ناشي از تدليس باشد، فريب خورده ميتواند طبق قواعد مسئوليت مدني از مدلسّ ( تدليس كننده ) مطالبه خسارت كند ،اعم از اينكه تدليس كننده يكي از زوجين يا شخص ثالث باشد و اعم از اينكه همسر فريب خورده از حق فسخ استفاده كند يا نه. بنابراين هرگاه شوهر ، دراثر تدليس ، بازني ثيب (غير با كره ) به جاي بكر ( باكره ) ازدواج كند و از حق فسخ نخواهد يا نتواند استفاده كند مي تواند تفاوت بين مهر بكر و ثيب را به عنوان خسارت از تدليس كننده بگيرد و اگر مهر را نداده و تدليس كننده خود زن است ، مي تواند مابه التفاوت را از مهر كسر كند و بقيه را به زن بپردازد . حال فرض كنيم كه زني شوهر را فريب داده و در اثر تدليس نكاح واقع شده و نزديكي صورت گرفته است. آنگاه مرد از تدليس آگاه شده نكاح را فسخ مي كند . آيا مي تواند مهري را كه به زن داده است از او پس بگيرد يا اگر نداده است ازدادن آن خودداري كند. مي دانيم كه با تحقق نزديكي، زن مستحقق تمام مهر می شود. ليكن از آنجا كه پرداخت مهر براي آن بوده كه شوهر زني فاقد نقص يا واجد وصف كمالي كه منظور او بوده ، داشته باشد ، پس از فسخ نكاح به علت تدليس، شوهر مي تواند به عنوان خسارت مهري را كه به زن داده است پس بگيرد يا اگر نداده است از پرداخت آن ( بنا به قاعده تهاتر ) خودداري كند در تعيين خسارت معنوي بي گمان همه صدمه ها و لذت هاي روحي و جسمي را بايد به حساب آورد و دادگاه بايستي با ملاحظه تمام اوضاع واحوال قضيه ميزان و طريقه و كيفيت جبران آنرا معين كند. ( ماده3قانون مسئولیت مدنی)
مواردی که فریب در ازدواج محسوب شده و باعث ایجاد حق فسخ می شود:
اگر هر یک عیوب ذیل حین عقد در مرد بوده و زن از آن بی¬خبر بوده است:
1)جنون (دیوانگی)
2) خصاء (بیماری جنسی)
3) عنن به شرط اینکه ولو یکبار عمل زناشویی را انجام نداده باشد
4) مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه ¬ای که قادر به عمل زناشویی نباشد.
و اگر هر یک از عیوب ذیل حین عقد در زن بوده ولی مرد از آن بیخبر بوده است:
1)جنون(دیوانگی)
2) قرن (بیماری جنسی)
3) جذام (بیماری پوستی)
4) برص(بیماری پوستی)
5) افضاء (بیماری جنسی)
6) زمین گیری
7) نابینائی از هر دو چشم
شرط کردن صفت به صورتهای زیرمحقق میشود:
1-بیان صفت به صراحت در ضمن عقد، ذکر شود. مثلاً وکیل زوجه می¬گوید: «موکل خود خانم ….. را به عقد ازدواج آقای دکتر…. با مهریه…. درآوردم»
عده فسخ نکاح همانند عده طلاق سه طهر است، مگر اینکه زن با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت عده او سه ماه است و در زمان عده فسخ نکاح زوج حق رجوع ندارد.
2-مشخص شدن دختر یا پسر، قبل از عقد به صفتی خاص که عقد هم مبتنی بر آن صفت واقع گردد، مانند آنکه دختر و پسر قبل از عقد برای یکدیگر نامه بنویسند و پسر در انتهای نامه با عنوان دکتر … امضا نماید، یا در صحبت‌های قبل از عقد، دختر یا پسر خود را به دروغ دارای اوصاف خاصی معرفی کنند.
3-در مورد صفت هیچ گفتگویی نمی‌شود، ولی بر حسب عرف و عادت عقد بر وجود وصف خاصی نسبت به دو طرف منعقد می‌گردد؛ مثلاً اگر پسر یا دختر مطلبی در مورد بیماری خود نگویند، قضاوت عرف بر آن است که لزوماً سالم هستند و دارای بیماری خاص و مهمّی نمی‌باشند.
بر حسب انواع شرط صفت فوق، تخلف از شرط صفت به صورتهای مختلفی محقق میشود، از قبیل:به دروغ صفت کمالی را به خود نسبت می‌دهد یا نقصی را از خود دور میکند. مثلاً فردی خود را مهندس معرفی کند.
در عمل برخلاف واقع کاری انجام دهد که در پی آن صفت کمالی را به خویش نسبت دهد یا نقصی را از خود دور کند. مانند: آنکه فردی کچل، در مراسم خواستگاری و عقد از گیسوی مصنوعی استفاده نماید.
با سکوت پرده بر روی نقص خویش گذاشته یا تصور دیگران از کمال خویش را مورد تأیید قرار دهد.
که این وجه به چند حالت قابل تصور است:
الف) فرد نسبت به نقص خویش جاهل باشد، مانند: فرد عقیم یا انسان مبتلا به ایدز که خودش نیز از وجود این بیماری در بدنش اطلاعی ندارد، لذا خود را سالم می‌‌پندارد و طرف مقابل هم تصور میکند که با فرد سالمی ازدواج کرده است.
ب) فرد نسبت به نقصی که مخفی است و بدون اظهار آن نمی‌توان نسبت به آن مطّلع شد، سکوت میکند. مانند: ابتلا به بیماری سرطان یا عارضه قلبی.
ج) فرد به عیب خود علم دارد و نقص هم ظاهر می‌باشد، لذا سکوت از عیب به معنای کتمان آن نمی‌باشد، ولی فرد متقاضی ازدواج کوتاهی کرده و در مورد آن دقت و تحقیق ننموده است، لذا به دلیل کوتاهی خویش، تصوری خلاف واقع نسبت به طرف مقابل پیدا نموده است.
از انواع فوق، مواردی که فرد به دروغ صفتی را برای خویش بیان کند یا عیب ظاهری را خلاف واقع نشان دهد یا نسبت به عیب مخفی خود که از آن اطلاع دارد، سکوت نماید، سبب فریب گردیده و به عبارت دیگر طرف مقابل در این نکاح مورد «تدلیس» واقع شده است.
بنابراین در تمامی موارد تخلف از شرط صفت، تدلیس محقق نمی‌گردد، بلکه زمانی تدلیس به حساب می¬آید که قصد فریب در ازدواج لحاظ شده باشد.در هر حال در موارد تخلف از شرط صفت نیز به استناد ماده 1128 عقد قابل فسخ خواهد بود.
هر گاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور آن وصف را نداشته برای طرف مقابل حق فسخ خواهد بود.
در مقابل فریب در ازدواج دو راهکار وجود دارد. فرد فریب¬خورده یا می¬تواند از طریق کیفری شکایت کند که در این صورت 6 ماه الی 2 سال حبس تعیین می¬شود یا می¬تواند اقدام حقوقی کرده تقاضای حق فسخ کند . فسخ ازدواج تشریفات خاص طلاق را ندارد و فریب¬خورده می¬تواند به راحتی نکاح را فسخ کند.
اختیار فسخ فوری است بدین معنی که طرفی که حق فسخ دارد بعد از اطلاع نکاح را فسخ نکند این حق او ساقط می¬شود البته به این شرط که علم به این حق فسخ و علم به فوریت آن داشته باشد.
تشخیص مدتی که برای امکان استفاده از این حق لازم بوده به نظر عرف و عادت است. اگر آگاهی فرد فریب¬خورده بعد از رابطه زناشویی باشد، وی می¬تواند علاوه بر فسخ نکاح از عامل فریب مهریه را باز پس گیرد.
دادگاه در صدور حکم مجازات مجاز است که میزان حبس را بر میزان حداقل یا حداکثر تعیین کند ولی همین دادگاه می¬تواند به لحاظ جهات مخففه یعنی با توجه به این که فرد فریب¬دهنده جوان بوده و دارای سوء سابقه نیست، جریمه را حتی تا میزان 50 هزار تومان تخفیف دهد یعنی کاملا بستگی به دادگاه دارد که میزان حبس و مجازات را به چه حدی تعیین کند.
آیا می¬توان اشخاص ثالث را نیز در این خصوص متهم نمود؟
رویه مشخصی موجود نمی¬باشد به عنوان مثال زوج با فریب زوجه مبنی بر اینکه دارای تحصیلات عالیه می¬باشد با نام برده ازدواج نموده و پس از اطلاع زوجه از این امر، وی علیه زوج و پدر وی اقدام به شکایت نموده و مدعی می¬گردد که پدر زوج از این امر قطعاً مطلع بوده و با سکوت خود موجبات تسهیل عمل مجرمانه را فراهم نموده است که البته چنانچه سوء نیت پدر زوج اثبات گردد می¬توان با عنوان تبانی یا مباشر معنوی از نامبرده اقدام به شکایت نمود.
نکته : معاونت در جرم تدلیس هم قابل طرح و هم قابل بررسی در مرجاع قضایی است.
نکته: فسخ ازدواج تشریفات خاص طلاق را ندارد و فریب خورده میتواند به راحتی نکاح را فسخ کند.
نظرات