انواع دعاوی قابل اثبات با شهادت در نظام حقوقی ایران

– تعریف شهادت:

شهادت، برابر بند ۳ ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی؛ از زمرۀ دلائل اثبات دعوا بر شمرده شده و شرایط و احکام قانونی مربوطه در کتاب سوم آن قانون در مواد ۱۳۰۹ تا ۱۳۲۰ قانون مزبور بیان شده است و در تعریف شهادت میتوان گفت که؛ در دعوای حقوقی یا کیفری فردی غیر از طرفین دعوا درباره‌ی وقوع یا عدم وقوع امری نزد مقام قضایی خبر دهد. به عبارت بهتر شهادت یعنی اینکه فرد، مرجع قضایی را از دیده‌ها یا شنیده‌ها یا دیگر آگاهی‌هایی که در خصوص موضوع دعوا پیدا کرده است در جریان بگذارد.

– دعاوی قابل اثبات با شهادت دو مرد:

به موجب بند الف ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی « اصل طلاق و اقسام آن و رجوع در طلاق و نیز دعاوی غیر مالی از قبیل مسلمان بودن ، بلوغ ، جرح و تعدیل ، عفو از قصاص ، وکالت و وصیت با گواهی دو مرد اثبات می شود » . بنابراین ، دعاوی مذکور تنها با شهادت یا گواهی دو مرد قابل اثبات هستند . البته بلوغ در دختران علی رغم اطلاق لفظ بلوغ در این ماده ، به دلالت بند ( ج ) همان ماده ، با گواهی چهار زن یا یک مرد و دو زن نیز اثبات می شود . همچنین منظور از جرح و تعدیل در این بند جرح و تعدیل گواه است .

–  دعاوی قابل اثبات با شهادت دو مرد و یا یک مرد و دو زن:

علاوه بر دعاوی که تنها با شهادت دو مرد قابل اثبات هستند و در قسمت فوق آنها را بررسی کردیم ، برخی دعاوی با گواهی دو مرد یا یک مرد با دو زن قابل ثابت شدن هستند . دعاوی قابل اثبات با شهادت دو مرد و همچنین دعاوی درخور اثبات با گواهی یک مرد و دو زن در بند ( ب ) و ( د ) ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شده است

. بر این اساس این ماده دعاوی زیر با شهادت یا گواهی دو مرد یا شهادت و گواهی یک مرد و دو زن قابل اثبات هستند :

1- دعاوی مالی : به موجب بخش نخست بند ( ب ) ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی « دعاوی مالی یا آنچه که مقصود از آن مال می باشد از قبیل دین ، ثمن مبیع ، معاملات ، وقف ، اجاره ، وصیت به نفع مدعی ، غصب ، جنایات خطایی و شبه عمد که موجب دیه است با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن ثابت می شود .»

2- اصل نکاح : بر اساس بند ( د ) ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی « اصل نکاح با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن اثبات می شود. »

نکته:  بنابراین شیوه اثبات نوع نکاح ( اعم از دائم و موقت ) مشمول این حکم نیست .

– دعاوی قابل اثبات با شهادت چهار زن ، دو مرد ، یا یک مرد و دو زن:

علاوه بر دعاوی قبل ، برخی از دعاوی توانایی ثابت شدن با گواهی چهار زن به تنهایی ، دو مرد به تنهایی و یک مرد و دو زن را دارند که در بند ( ج ) ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی مورد پیش بینی قرار گرفته اند که این دعاوی عبارتند از « دعاوی که اطلاع بر آنها معمولا در اختیار زنان است ؛ از قبیل ولادت ، رضاع ، بکارت ، عیوب درونی زنان ، که با گواهی چهار زن ، دو مرد ، یک مرد و دو زن اثبات می شوند .»

– دعاوی قابل اثبات با ترکیبی از شهادت و سوگند:

در قانون آیین دادرسی مدنی دعاوی ای پیش بینی شده است که مدعی می تواند برای اثبات آنها گواهان دارای شرایط به تعداد و جنسیت مقرر را معرفی کند و یا اینکه به ترکیبی از گواهی و سوگند استناد کند . این دعاوی شامل دعاوی مذکور در بند ( ب ) ماده 230 قانون آیین دادرسی مدنی و همچنین ماده 277 قانون آیین دادرسی مدنی می باشد . بنابراین دعاوی قابل اثبات با ترکیبی از گواهی و سوگند شامل موارد ذیل است :

« دعاوي مالی یا آنچه که مقصود از آن مال می باشد ، از قبیل دین ، ثمن مبیع ، معاملات ، وقف ، اجاره ، وصیت به نفع مدعی ، غصب ، جنایات خطایی و شبه عمد که موجب دیه است با گواهی دو مرد یا یک مرد و دو زن ».

همچنین « در کلیه دعاوی مالی که به هر علت و سببی به ذمه تعلق می گیرد ؛ از قبیل قرض ، ثمن معامله ، مال الاجاره ، دیه جنایات ، مهریه ، نفقه ، ضمان به تلف یا اتلاف و همچنین دعاوی که مقصود از آن مال است از قبیل بیع ، صلح ، اجازه ، هبه ، وصیت به نفع مدعی ، جنایت خطایی و شبه عمد موجب دیه چنانچه برای خواهان امکان اقامه بینه شرعی نباشد ، می تواند با معرفی یک گواه مرد یا دو گواه زن به ضمیمه سوگند ادعای خود را اثبات کند . تبصره : در موارد مذکور در این ماده ابتدا گواه واجد شرایط شهادت می دهد ، سپس سوگند توسط خواهان ادا می شود .»