به قلم دکتر سید محمود گل حسینی وکیل پایه یک دادگستری تهران (مشاهده پروفایل)

یکی از مهم ترین مسائلی که در هنگام اقامه یک دعوی یا شکایت باید از آن مطلع باشیم این است که موضوع مطرح شده را باید در کدام دادگاه مطرح کرد .

تعریف دادگاه:

دادگاه مکانی است که در آن گروهی از افراد دارای صلاحیت به عنوان یک نهاد دولتی، اختلافات حقوقی شاکیان را رسیدگی کرده و عدالت را برقرار می کنند.

شاکی پس از ارائه شکایت نامه خود به دادگستری، منتظر می ماند تا دادگستری مشخص نماید چه دادگاهی صلاحیت پرداختن به شکایت او را دارد.

چرا که جرایم گسترده اند و رسیدگی به ان ها نیازمند صلاحیت و تجربه است.

انواع دادگاه ها در ایران:

دادگاه ها در ایران به دو دسته زیر تقسیم میشوند:

1, دادگاه های حقوقی

2, دادگاه های کیفری

دادگاه های حقوقی:

دادگاه های حقوقی به مشکلات و اختلافات اقتصادی و اجتماعی می پردازند و خسارات ناشی از تضییع حق شاکیان در حیطه های مالی، خانوادگی، قرارداد ها و … را برآورد و اعلام می دارند.

دادگاه های حقوقی به موارد زیر تقسیم می شوند:

1, دادگاه عمومی حقوقی

2, دادگاه تجدید نظر

3, دادگاه خانواده

دادگاه های کیفری:

برخلاف شکایات حقوقی، شکایات کیفری مشمول جرم است و برای آن قرار مجازات مانند حبس، شلاق، قصاص و … تعیین می شود. در جرایم مالی، در صورتیکه مجرم به زندان، سلب خدمت و انفصال محکوم شود در حوزه جرایم کیفری قرار می گیرد.

دادگاه های کیفری به پنج دادگاه تقسیم می شود که شامل:

1, دادگاه کیفری یک

2,دادگاه کیفری دو

3,دادگاه انقلاب

4, دادگاه اطفال و نوجوانان

5, دادگاه‌های نظامی

البته در کنار تشکیلات دادگاه‎ها یک نهاد دیگر به نام “دادسرا” وجود دارد که ریاست آن با “دادستان” است.

دادستان مدعی‎ العموم است و هر جا که نسبت به شخصی جرمی واقع شود، از آن جلوگیری می‎کند و در نتیجه تمام امور کیفری به جز در موارد استثنایی، باید ابتدا در دادسرا مورد رسیدگی قرار بگیرند تا اگر مشخص شود جرمی واقع شده است، آنگاه به دادگاه ارجاع شود.

دادگاه عمومی حقوقی: به همه دعاوی به غیر از دعاوی کیفری و دعاوی که مطابق با قانون در صلاحیت رسیدگی مراجع اختصاصی است، تحت نظر رئیس شعبه و یا دادرس علی البدل رسیدگی می شود و حکم نهایی توسط قاضی اعلام می گردد.

دادگاه تجدید نظر: در صورتی که یکی از طرفین دعوا به رای صادره از دادگاه بدوی معترض باشد، از دادگاه دیگری می خواهد تا به پرونده دوباره رسیدگی شود. بدین ترتیب دادگاهی که به پرونده ای و رای صادر شده آن بار دیگر رسیدگی می کند دادگاه تجدیدنظر نامیده می شود.

دادگاه خانواده : در راستای رسیدگی به اختلافات و مشکلات مربو به امور خانواده تعریف و برگزار می شود. با توجه به اینکه اکثر مراجعان زنان هستند؛ این دادگاه دارای قاضی زن است تا مسائل راحت تر مطرح ، درک و حل و فصل شوند.

دادگاه کیفری: برخلاف شکایات حقوقی، شکایات کیفری مشمول جرم است و برای آن قرار مجازات مانند حبس، شلاق، قصاص و … تعیین می شود. در جرایم مالی، در صورتیکه مجرم به زندان، سلب خدمت و انفصال محکوم شود در حوزه جرایم کیفری قرار می گیرد.

دادگاه های کیفری به پنج دادگاه تقسیم می شود که شامل دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه اطفال و نوجوانان، دادگاه نظامی و دادگاه انقلاب می باشند و به اختصار هرکدام را توضیح می دهیم.

دادگاه کیفری یک : این دادگاه با یک رئیس و سه مستشار که همگی قاضی هستند تشکیل می شود و به جرایمی که مجازات آن ها شامل موارد زیر است می پردازد.

هر جرمی که مجازات آن قصاص نفس، اعدام، سنگسار و سلب حیات است. جرایم سرقت که مستحق مجازات حد سوم ارتکاب سرقت یا حبس ابد است. جرایم سرقت که مستحق مجازات حد برای بار اول و دوم یا قطع عضو است.

جنایات عمدی که مربوط به تمامیت جسم مضروب و یا حداقل به میزان نصف دیه کامل فرد باشد. و در نهایت تخلفاتی که مستحق مجازات تعزیری درجه 1 تا 3 هستند.

هر کدام از طرفین دعوا در جرایم کیفری درجه یک، می توانند برای دفاع از حق خود تا سه وکیل داشته باشند.

دادگاه کیفری دو : این دادگاه تنها یک قاضی دارد و دادستان، معاون دادستان و همچنین یکی از دادیاران می‌ توانند در روند دادرسی از صدور کیفر خواست در رابطه با اتهامات مطرح شده، دفاع نمایند. مطابق با ماده 301 قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمامی جرایم، مگر آن دسته جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه دیگری است را دارد.

دادگاه اطفال و نوجوانان : در صورتی که خاطی زیر هجده سال باشد به وضعیت او در دادگاه اطفال و نوجوانان رسیدگی می شود. در این دادگاه علاوه بر قاضی حضور حداقل چهار مشاور که در حیطه های روانشناسی، ممدکاری اجتماعی، جرم شناسی، علوم تربیتی و آشایان به امور تربیتی کودکان و نوجوانان ضروری می باشد.

در صورتی که طفل و یا نوجوان به یکی از جرایم زیر متهم باشد، دادگاه حضور وکیل را در فرآیند دادرسی ضروری می داند.

۱- جرایم با مجازات سلب حیات

۲- جرایم با مجازات حبس ابد

۳- جرایم با مجازات قطع عضو

۴- جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیشتر از آن

۵- جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۶

۶- جرایم اعم از عمدی و غیر عمدی مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل

دادگاه نظامی: در صورتی که مجرم شخصی مرتبط با وظایف و مسئولیت های نظامی و انتظامی باشد به دادگاه نظامی ارجاع داده می شود. مطابق با اصل 172 قانون اساسی، دادگاه نظامی به منظور رسیدگی‏ به جرایم مربوط به وظایف خاص نظامی یا انتظامی‏ اعضای ارتش، ژاندارمری، شهربانی و سپاه‏ پاسداران انقلاب اسلامی محاکم نظامی مطابق‏ قانون تشکیل می‏ گردد ولی به جرایم عمومی آنان‏ یا جرایمی که در مقام ضابط دادگستری مرتکب‏ شوند در محاکم عمومی رسیدگی می‏شود.

دادستانی و دادگاه های نظامی، بخشی از قوه‏ قضائیه کشور و مشمول اصول مربوط به این قوه‏ هستند. دادگاه های نظامی از حساسیت بالایی برخوردارند و در آن ها هیچ گونه انعطافی برای خاطی وجود ندارد.

دادگاه انقلاب : پس از انقلاب اسلامی ایران ضرورت وجود دادگاهی برای صیانت از هنجارها، ارزش ها و امنیت جمهوری اسلامی احساس شد و در پی این ضرورت دادگاه انقلاب برای رسیدگی به جرایم این حیطه با نگاه ویژه قضایی شکل گرفت.

مطابق با قانون 303 آیین دادرسی کیفری این دادگاه متناسب با موارد زیر تشکیل می شود.

۱- جرایمی که علیه امنیت داخلی و خارجی‌ لحاظ می شوند و شامل محاربه و افساد فی ‌الارض، بَغی، تبانی و اجتماع علیه حکومت اسلامی، احراق و تخریب اموال و اقدام مسلحانه به قصد مقابله با نظام جمهوری اسلامی می باشد.

۲- توهین به بنیان گذار انقلاب اسلامی، امام خمینی و همچنین مقام معظم رهبری جرم شناخته شده و در دادگاه انقلاب به جرم، مجرم رسیدگی می شود.

۳- کلیه ‌ی جرایم مربوط به حمل، نگهداری، ساخت و قاچاق مواد مخدر مشمول صلاحیت این دادگاه است. همچنین با توجه به اثرات مخربی که قاچاق اسلحه و مهمات و موادی چون اسپری اشک آور و شوکرهای برقی دارند، حمل و قاچاق این نوع از اقلام نیز تحت عنوان اقلام و مواد تحت کنترل در صلاحیت این دادگاه است.

۴- براساس ماده ۴۴ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز رسیدگی به جرائم قاچاق کالا و ارز سازمان یافته و حرفه ای، قاچاق کالای ممنوعه و ارز مستلزم حبس یا انفصال از خدمات دولتی در صلاحیت دادسرا و دادگاه انقلاب است.

شورای حل اختلاف: به منظور ایجاد سهولت و تسریع بخشی به رفع برخی اختلافات اشخاص حقیقی و حقوقیِ غیر دولتی، قوه قضاییه نهادی را به نام شورای حل اختلاف با حضور یک رئیس، دو عضو اصلی و دو عضو علی البدل در شهر ها و روستا ها تشکیل داده تا با دعوت به سازش و صلح مشکلات خود را حل نمایند.

بی شک با توجه به گستردگی و پیچیدگی اختلافات و جرایمی که افراد به صورت ناخواسته با آن درگیر می شوند، حضور یک حقوقدان و وکیل خبره برای رسیدگی به پرونده های حقوقی در هر سطحی واجب و ضروری است. تیم حقوقی رویای سبز با سال ها تجربه در حوزه مسائل حقوقی و کیفری یک انتخاب هوشمندانه برای گذر از روند دادرسی های حقوقی و کیفری در کوتاه ترین زمان و کمترین هزینه با بهترین نتیجه می باشد