توسط 
مجازات و انواع آن
– تعریف مجازات :
مجازات در لغت ، مجازات یا کیفر به معنای جزای کار و سزای عمل است .
مجازات در حقوق، مجازات به معنای واکنش جامعه به عمل مجرمانه ای است که علاوه بر آسیب زدن به قربانی ، وجدان جامعه را هم جریحه دار کرده است .
مجازات ها از طرف قانونگذار تعیین و در متن قانون ذکر شده است که در قانون مجازات ایران مجازات ها را به سه دسته کلی اصلی، تبعی و تکمیلی تقسیم کرده است . مجازات اصلی مجازاتی است که به طور خاص و مشخص در قانون برای هر جرم مشخص شده است ؛ مجازات اصلی زمانی است که قاضی تشخیص می دهد مجازات اصلی کافی نیست و مجازات تبعی در برخی جرایم به دنبال مجازات اصلی و بدون نیاز به تشخیص قاضی اعمال می شوند.
– انواع مجازات :
الف ) مجازات اصلی؛
مجازات اصلی مجازاتی است که حسب مورد و به طور خاص در قوانین جزایی برای هر جرمی پیش‌بینی می‌شود .انواع مجازات در قانون که اصلی هستند عبارتند از: حد، دیه، قصاص، تعزیر
- حدود: مجازات‌هایی هستند که میزان، نوع، موجبات و چگونگی اجرای آنها در شرع اسلام معیّن شده است؛ مانند مجازات شرب خمر که در اسلام حد شلاق تعیین شده است.
- قصاص: این نوع از مجازات برای جنایات عمدی در نظر گرفته شده است که در خصوص جان انسان‌ها، اعضاء و منافع جمعی است؛ مثل قتل عمد که مجازات آن قصاص است و قصاص مجازات «اصلي» اين جرايم است اما ممکن است بعد از گذشت اولياي دم يا شاکي به «ديه» تبديل شود. در اين شرايط ديه مجازات اصلي نيست بلکه به دليل گذشت و تراضي اين مجازات مورد حکم قرار گرفته است. اين مجازات از جمله کيفرهاي شرعي بوده و در قرآن آيات زيادي وجود دارد که ناظر به اصل قصاص هستند. یکي از سنگين‌ترين مجازات‌هاي موجود در نظام کيفري کشور قصاص است. قصاص بر دو نوع است:
. نوع اول قصاص نفس است.
.. نوع بعدي قصاص عضو است که مجازات اصلي جنايات عمدي بر اعضا و منافع محسوب مي‌شود.
- دیات: در شرع اسلام برای جنایاتی که به صورت غیرعمد در مورد نفس (جان انسان)، اعضاء و منافع جمعی صورت می‌گیرند و یا جنایات عمدی که مجازات آنها قصاص نباشد، پرداخت مالی معیّن را به عنوان دیه تعیین کرده است.
دیه به دو صورت میباشد:
- در جرایمی که به صورت عمدی انجام شده است و بنا به دلایلی قصاص صورت نمی گیرد به طور مثال می توان گفت زمانی که یک قتل صورت میگیرد و خانواده مقتول به جای قصاص از خانواده قاتل دیه تقاضا میکنند.
- در جرایمی میباشد که به صورت غیر عمدی است و در این صورت مجرم با پرداخت دیه مجازات می گردد.
- تعزیرات: این نوع از مجازات برای مواقعی غیر از موارد ذکر شده است که اگر فرد عملی مخالف شرع یا قوانین حکومت انجام دهد، برای او تعیین می‌شود؛ دادگاه می‌تواند در مورد مجازات‌های تعزیری به صورتی متفاوت عمل کند یعنی موقعیت‌های مختلف نظیر انگیزه مجرم، شیوه انجام، سوابق او و موارد دیگر را در نظر بگیرد و به تناسب آنها مجازات تعیین کند.
مجازات‌های جرائم تعزیری بر اساس قانون به هشت درجه تقسیم می‌شوند، به عنوان مثال درجه اول که شدیدترین نوع آنها محسوب می‌شود، شامل حبس بیش از ۲۵ سال، جریمه نقدی بیش از یک میلیارد ریال، مصادره تمام اموال یا منحل کردن اشخاص حقوقی است؛ به همین ترتیب خفیف‌ترین درجه، درجه هشتم است که حبس آن تا سه ماه، شلاق تا ده ضربه و جریمه تا ده میلیون ریال خواهد بود.
ب ) مجازات تکمیلی؛
نوعی مجازات است که بر اساس موقعیت و نوع جرم به مجازات اصلی اضافه می‌شود و از اختیارات قاضی است که حتما باید در حکم ذکر شود ولی انجام آن می‌تواند اختیاری یا اجباری باشد. انواع مجازات های تکمیلی طبق ماده 23 قانون مجازات اسلامی 1392عبارتند از:
- اقامت اجباری در محل معین،
- منع از اقامت در محل یا محل های معین،
- منع از اشتغال به شغل، حرفه یا کار معین،
- انفصال از خدمات دولتی و عمومی،
- منع از رانندگی با وسایل نقلیه موتوری و یا تصدی وسایل موتوری،
- منع از داشتن دسته چک و یا اصدار اسناد تجارتی،
- منع از حمل سلاح،
- منع از خروج اتباع ایران از کشور،
- اخراج بیگانگان از کشور،
- الزام به خدمات عمومی،
- منع از عضویت در احزاب، گروه ها و دستجات سیاسی یا اجتماعی،
- توقیف وسایل ارتکاب جرم یا رسانه یا موسسه دخیل در ارتکاب جرم،
- الزام به یادگیری حرفه، شغل یا کار معین،
- الزام به تحصیل،
- انتشار حکم محکومیت قطعی.
پ ) مجازات تبعی ؛
به معنای اثری است که بر مجازات مجرم اضافه می‌شود، این نوع از مجازات در حکم ذکر نخواهد شد و بعد از اجرای حکم و سپری شدن زمانی که مد نظر قانون است، تبعات این مجازات از میان خواهد رفت. مانند منع اشتغال در مدت مشخص در مناصب دولتی. شروط مجازات تبعی :
۱- مجازات تبعی برای جرایم عمدی است .
۲- مجازات تبعی برای جرایم عمدی ای است که محکومیت کیفری شان قطعی شده باشد .
۳- مجازات های تبعی بعد از اجرای حکم قابل اجرا هستند.
– اصول حاکم بر مجازات:
- مجازات باید قانونی باشد، یعنی مجازاتی باشد که قانون برای آن جرم تعیین کرده است.
2-مجازات باید شخصی باشد، به این معنا که فقط کسی که جرم را انجام داده باید مجازات شود.
3- مجازات باید فردی باشد یعنی به تناسب خصوصیات مجرم و در چارچوب قانون تعیین شود؛ مثلا اگر مجازات قانونی یک جرم یک تا سه سال است، قاضی می‌تواند با توجه به شرایط اجتماعی و روانی مجرم، اورا به حدااقل مجازات محکوم کند.
مجازات باید برای افرادی که جرم مشابهی را در موقعیت مشابه انجام داده‌اند، یکسان باشد.
– اصل تناسب جرم و مجازات :
در اسناد حقوقی بین‌المللی اصلی وجود دارد به نام اصل تناسب جرم و مجازات که در حقیقت همان متناسب بودن شدت مجازات با نوع و میزان جرم است.به عبارت دیگر بر طبق این اصل، در تعیین مجازات باید نکات مختلفی در نظر گرفته شود، مسائلی مانند: وضعیت کلی مجرم و قربانی (روحی، جسمی، اجتماعی و…)، میزان خسارت وارد شده، میزان بازدارندگی مجازات، توجه به ارزش‌های بشری، حفظ تعادل جامعه و حتی نوع حس عدالت‌خواهی بین‌المللی و کشور محل انجام جرم و… باید در نظر گرفته شود.
همچنین باید توجه شود که تعیین میزان مجازات باید برای رسیدن به هدف‌های کیفری، مفید واقع شود. با این وجود همان‌طور که در بخش‌هایی از این مقاله خواندید، گاهی دیده می‌شود که مثلا مجازات با توجه به شرایط آگاه بودن یا نبودن مجرم، وضعیت روانی، وضعیت کلی قربانی و… دقت لازم به عمل آمده است و سعی شده که اصل تناسب رعایت شود، امّا در برخی مواقع نیز فاصله بین حداقل و حداکثر مجازات برای یک جرم، تا چهل برابر فاصله است و این تناسب جرم و مجازات را کم‌رنگ خواهد کرد.
– مجازات شخص حقوقی در قانون :
پس از قانون مصوب سال ۹۲ برای اشخاص حقوقی نیز مجازات تعیین شده است؛ اشخاص حقوقی به مؤسسات، ادارات، شرکت‌ها و مانند آنها گفته می‌شود به صورت مستقل دارای شخصیت هستند و مسئولیت دارند.
بر اساس قانون، مجازات‌های اشخاص حقوقی می‌تواند به صورت‌های مختلفی انجام شود: مصادره اموال، انحلال شرکت، مؤسسه و…، محروم شدن از انجام برخی فعالیت‌ها، جریمه نقدی، محرومیت از فروش سهام و منتشر کردن محکومیت در رسانه‌ها، انواع مختلف مجازات برای این اشخاص هستند.
نظرات