بررسی ماهیت جرم قمار در نظام حقوقی ایران

– تعریف قمار :

گروبندی بر سر پول، یا هر چیز دارای ارزش مالی ، با نتیجه نامشخص، که با هدف برنده شدن پول یا هر کالای با ارزش انجام می‌گیرد، گفته می‌شود. شرط‌بندی ایست که میان دو یا چند نفر در یک بازی انجام می‌گیرد . قمار می‌تواند به صورت سازماندهی شده، در مراکزی به نام کازینو یا قمارخانه، که توسط فردی بی‌طرف مدیریت می‌شود، انجام بگیرد.

گروبندی و قمار بازی می تواند به تدریج حالت افراطی و غیرعادی به خود بگیرد و باعث معتاد شدن فرد، به انجام آن شود. این نوع عمل به مرور به اعتیاد تبدیل می شود .

گروبندی با عنوان قماربازی در قانون شناسایی شده که در آن حداقل دو نفر وجود دارند و این دو نفر بر سر یک مسئله، مالی را قرار می دهند‌ و اگر اتفاقی بیوفتد یکی از این دو نفر مال را برمیدارد. به عبارت بهتر مالی قرار داده می شود و برداشتن آن مال مشروط به یک اتفاق است که این اتفاق می تواند شرط بندی بر سر فوتبال و یا حتی دیگر بازی ها هم باشد.

با استناد به اصل ۴۹ قانون اساسی دولت موظف است ثروت های ناشی از ربا، غصب، رشوه، اختلاس، سرقت، قمار، سواستفاده از موقوفات، سواستفاده از مقاطع کاری ها و معاملات دولتی ، فروش زمین های موات و مباهات اصلی، دایر کردن اماکن اقتصاد و سایر موارد غیر مشروط را گرفته و به صاحب حق رد کند و در صورت معلوم نبودن صاحب آن را به بیت المال پرداخت کند.

نکته: مطابق با ماده ۶۵۴ قانون مدنی، قمار و گروبندی باطل و دعوای راجب آن مصون نخواهند بود.

– مجازات جرم قمار:

قانون گذار در مواد ۷۰۵-۷۰۶-۷۰۷ و ۷۰۸ بخش تعزیرات در مورد پدیده قمار مجازاتی را تعیین نموده و آنرا جرم انگاری کرده است.

1. در باب قماربازی یا انجام عمل قمار « قمار بازی با هر وسیله ای ممنوع و مرتکبین آن به یک تا شش ماه حبس و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می شوند و در صورت تجربه قماربازی به هر دو مجازات محکوم می گردند.» ( ماده ۷۰۵قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات )
2. در باب خرید ،حمل نگهداری آلات و وسایل قمار « هر کس آلات و وسایل مخصوص به قماربازی را بخرد یا حمل یا نگهداری کند به یک تا سه ماه حبس یا تا پانصد هزار تا یک میلیون وپانصد هزار ریال جزای نقدی محکوم می شود. »(ماده ۷۰۶قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)
3. در باب ساخت و فروش آلات و وسایل مخصوص به قمار بازی میباشد« هر کس آلات و وسایل مخصوص به قماربازی را بسازد یا بفروشد یا درمعرض فروش قرار دهد یا از خارج وارد کند یا در اختیار دیگری قرار دهد به سه ماه تا یک سال حبس و یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.» ( ماده ۷۰۷قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)
4. در باب دایر کردن مکانی برای انجام قمار یا همان قمار خانه « هر کس قمارخانه دایر کند یا مردم را برای قمار به آنجا دعوت نماید به شش ماه تا دو سال حبس و یا از سه میلیون تا دوازده میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شود.» ( ماده ۷۰۸ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)

– آلات قمار:

آلات قمار به ابزارهایی می گویند که غالبا به منظور قماربازی استفاده می شوند.( در کتاب های فقهی از مواردی چون شطرنج ) تخته پاسور و بیلیارد با عنوان آلات قمار بحث می کنند.

نکته: به فتوای بیشتر فقیهان، بازی با آلات قمار، چه به صورت شرط بندی و چه بدون آن، حرام است.

همچنین فقها ساختن آلات قمار وخرید و فروش و اجاره آنها را حرام می دانند.اکثر فقهای قدیمی از جمله شیخ صدوق بازی با شطرنج را حرام می دانستند؛ اما برخی از فقهای معاصر از جمله امام خمینی معتقدند، اگر شطرنج جزء آلات قمار شناخته نشود، بازی با آن حرام نیست.

– جهات بطلان دعاوی ناشی از قمار:

طبق ماده 654 قانون مدنی قراردادهای مذکور باطل است که جهات بطلان آن عبارت است از:

1. عدم منفعت عقلائی و مشروع: مطابق ماده 215 قانون مدنی مورد معامله باید دارای منفعت عقلائی و مشروع باشد و الا معامله شرایط صحت مندرج در ماده 190 را فاقد است و هرگز در عالم اعتبار محقق نخواهد شد
2. غرری بودن معامله: معاملات غرری از دیدگاه فقهای اسلام باطل است. قرارداد در صورتی غرری است که روابط طرفین و سرنوشت معامله وابسته به شانس و تصادف است و نیز مبهم می باشد .علاوه بر این که این قرارداد هیچ نفع عقلائی و مشروع برای طرفین ندارد و نیز مشخص نیست که در نهایت کدام یک از دو طرف باید ملکش را تملیک کند و بستگی به شانس و تصادف دارد بدین لحاظ غرری است و وجود حقوقی ندارد.
3. عدم نقش اراده شخص در سرنوشت عقد: اعمال حقوقی حول محور اراده در گردش است و ایجاد هر ماهیت حقوقی در عالم اعتبار زمانی معتبر است که ارادة انشائی در جهت ایجاد آن ماهیت به حرکت در آید و آن را قصد کند. در مرحله بعد از ایجاد ماهیت حقوقی، عقد آثاری را به بار می آورد که شخص آن را اراده کرده است و آنچه خارج از اراده است هرگز به فرد تحمیل نمی شود مگر به حکم قانون و یا عرف.
4. بطلان عقد قمار و گروبندی به تعلیق در انشاء: در قرارداد قمار طرفین توافق می کنند که اگر طرف مقابل برنده شد من فلان مالم را به وی تملیک خواهم کرد. ( استفاده از صیغه مستقبل ) این عقد را می توان عقد معلق نامید.