وصیت

در خصوص کلمه وصیت ، در قوانین مختلف از جمله قانون مدنی تعریف جامع و مانعی ارائه نشده است و تنها در ماده825قانون مدنی به اقسام وصیت اشاره شده است که عبارت اند از:1-وصیت تملیکی2-وصیت عهدی

مطایق ماده826قانون مدنی،وصیت تملیکی عبارت است از:کسی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجانا تملیک کند.

وصیت عهدی عبارت است از:شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور می نماید.

شخصی که وصیت می کند موصی،شخص یا اشخاصی که وصیت تملیکی به نفع آنان است موصی له،موردی که نسبت به آن وصیت صورت گرفته موصی به و کسی که به موجب وصیت عهدی مأمور انجام امور مربوط به یک سوم مال موصی یا فرزند صغیر او شده،وصی نام دارد.

در خصوص وصیت تملیکی،موصی تنها می تواند یک سوم از عین یا منفعت اموالش را در زمان بعد از مرگش به دیگران منتقل کند منظور از انتقال منفعت آن است که شخص موصی، مالک مالی است و حالا وصیت می کند تا پس از مرگش منفعت آن مال به دیگری داده شود یعنی آن مال پس از مرگ موصی به اجاره شخص موصی له دربیاید؛انتقال عین نیز به معنی آن است که پس از مرگ موصی،مالکیت مال به موصی له واگذار شود.

اگر موصی برای بیش از یک سوم اموال خود تعیین تکلیف کرده باشد اثری نخواهد داشت مگر اینکه سایر وراث پس از مرگ موصی اجازه دهند که به نسبت سهم الارثشان به وصیت عمل شود بنابراین هر یک از وراث که وصیت موصی را نسبت به بیش از یک سوم اموالش اجازه دهد از سهم الارث او به نسبت،کاسته خواهد شد.

وصیت تملیکی باید توسط موصی له قبول شود تا عین یا منفعت مال مورد وصیت به او انتقال گردد بنابراین وصیتی که موصی تنظیم کرده نوعی ایجاب است که اگر موصی له آنرا قبول نماید باعث تشکیل عقد می شود و حقوقدانان از آن به عنوان قرارداد وصیت تملیکی یاد می کنند.البته اگر موصی له وصیت تملیکی غیر قابل شمارش باشند مثل اینکه وصیت به نفع امور عام المنفعه باشد نیازی به قبول موصی له وجود ندارد.

اگر عین یا منفعت مالی که موصی در وصیت تملیکی به موصی له واگذار کرده مال موصی نباشد وصیت،باطل خواهد بود.

هیچ کس نمی تواند به موجب وصیت خود،یک یا چند نفر از ورثه خود را از ارث بردن محروم کند و چنین وصیتی باطل تلقی می شود.

در وصیت عهدی،شخص وصی مأمور می شود تا نسبت به یک سوم اموال مورد وصیت اقداماتی که موصی در حدود وصیت به او واگذار کرده انجام دهد یا اینکه اگر موصی فرزند صغیری داشته امور غیر مالی و مالی مربوط به صغیر را تا زمانی که بالغ و رشید می شود برعهده بگیرد.

در وصیت عهدی وصی تا زمانی که موصی زنده است اگر از تنظیم وصیت و مفاد آن خبر داشته می تواند وصیت را رد کند اما اگر موصی فوت شود،وصی حق رد وصیت را ندارد.

انواع وصیت نامه در حقوق ایران:

قانون امور حسبی چهار نوع وصیت نامه را برشمارده است:

وصیت نامه خودنوشت:ساده ترین نوع وصیت نامه است و شخص وصیت کننده(موصی)می تواند آن را به طور پنهانی تنظیم کرده و لازم نیست که بابت تنظیم آن هزینه ای بپردازد،ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی در خصوص این نوع وصیت نامه می گوید:«وصیت نامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز،ماه و سال به خط موصی بوده و به امضای او رسیده باشد.» خطری که این نوع از وصیت نامه ها را تهدید می کند امکان جعل آنهاست به علاوه ممکن است وصیت نامه خودنوشت پس از مرگ موصی مفقود شود.همانطور که در متن ماده۲۷۸ قانون امور حسبی مشخص است وصیت نامه خودنوشت حتما باید به خط شخص موصی باشد وگرنه اثری ندارد.اگر در ظرف سه ماه از صدور گواهی حصر وراثت،وصیت نامه خود نوشت تحویل دادگاه آخرین محل اقامت موصی نشود وصیت نامه خود نوشت بی اعتبار خواهد شد.

وصیت نامه رسمی:وصیت نامه رسمی،وصیت نامه ای است که مطابق سایر اسناد رسمی به ثبت رسیده باشد.ماده ۲۷۷ قانون امور حسبی در این خصوص مقرر داشته:«ترتیب تنظیم وصیت نامه رسمی و اعتبار آن به طوری است که برای اسناد تنظیم شده در دفاتر اسناد رسمی مقرر است.» اسناد رسمی نیز مطابق قانون مدنی ایران،اسنادی هستند که در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی و یا به وسیله مأمورین رسمی تنظیم شده باشد.مزیت هایی که وصیت نامه های رسمی دارد آن است که امکان تحریف در آنها بسیار کم است همچنین با ثبت شدن در نزد مراجع ثبتی و دفاتر ثبت اسناد امکان گم شدن آن وجود ندارد به علاوه برای اجرای آن نیازی به مراجعه به دادگاه نیست و واحدهای اجرای ثبت می توانند آنرا اجرا نمایند.در مقابل هزینه بر بودن ثبت این وصیت نامه ها و البته عدم امکان پنهان نگه داشتن مفاد وصیت نامه های رسمی از معایب این وصیت نامه هاست.

وصیت نامه سرّی:ترکیبی از وصیت نامه های خودنوشت و وصیت نامه های رسمی بوده و دارای تشریفات اداری زیادی است.ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی در این خصوص بیان داشته:«وصیت نامه سرّی ممکن است به خط موصی یا به خط دیگری باشد ولی در هرصورت باید به امضای موصی برسد و به ترتیبی که برای امانت اسناد در قانون ثبت اسناد مقرر گردیده در اداره ثبت اقامتگاه موصی یا محل دیگری که در آیین نامه وزرات دادگستری معین می گردد امانت گذارده می شود.» در وصیت نامه سری تنها امضای موصی باید متعلق به او باشد بنابراین اگر متن وصیت را شخص دیگری نوشته اما امضای موصی پای وصیت نامه باشد وصیت معتبر خواهد بود.قانون امور حسبی اشخاص بی سواد را از تنظیم وصیت نامه سری منع کرده است اما همین که شخص بی سوادی بتواند امضا کند برای تنظیم وصیت نامه سری کافی است.از آنجا که وصیتامه سری نزد اداره ثبت اسناد به امانت گذاشته می شود امکان گم شدن ندارد اما به لحاظ پیچیده بودن تشریفات اداری میزان استفاده از آن در بین مردم پایین است.برای رعایت تشریفات وصیت نامه سری پس از آنکه وصیت نامه تنظیم شد و به امضای موصی رسید می بایست مطابق قانون ثبت اسناد و املاک،در لفافی با لاک و مهر پیچیده شود و توسط موصی تقدیم اداره ثبت محل گردد همچنین موصی باید در حضور مسئول دفتر،تاریخ تسلیم امانت به وسیله موصی با نوشتن حروف قید گردد در این صورت اداره ثبت به موصی سند رسمی ثبت امانت می دهد.

وصیت نامه غیرعادی(اضطراری):وصیت نامه هایی هستند که به دلیل شرایط خاص سیاسی،مالی،جانی و طبیعی امکان تنظیم وصیت توسط موصی به روش های خودنوشت،رسمی و سری وجود ندارد.این وصیت نامه ها مطابق قانون امور حسبی به چهار دسته تقسیم می شوند:وصیت نامه نظامی،وصیت در موارد خطر مرگ فوری،وصیت به هنگام شیوع امراض ساری و وصیت در هنگام مسافرت در دریا.

*به موجب وصیت،فرد میتواند تکلیف امور مالی و غیر مالی بعد از فوتش را مشخص کند.*

*وصیت فرد تنها تا میزان یک سوم آن قابل اجراست و بی شآز ان نیازمند رضایت ورثه است.*

تا چه مقدار از اموال را میتوان وصیت کرد؟

وصیت کننده (موصی) نمی تواند نسبت به همه اموال خود تصمیم بگیرد و آن را به نفع دیگری وصیت کند، یا اینکه به بعضی از وراث خود کمتر و به برخی بیشتر ببخشد، یا برخی از وراث را از ارث محروم کند،بلکه فقط میتواند تا یک سوم اموال خود را وصیت کند.

اگر وصیت نامه ای تنظیم شد که در آن کل اموال فرد به نفع یکی از وراث وصیت شده بود آن وصیت، تنها نسبت به یک سوم اموال صحیح است.

مازاد بر یک سوم در صورتی صحیح و نافذ است که سایر ورثه با آن موافقت کنند.(وصیت بیش از ثلث ترکه نافذ نیست.)

شرایط موصی:

کسی که وصیت می‌کند باید اهلیت داشته باشد به این معنی که مجاز به تصرف در اموال خود باشد و به سن قانونی رسیده باشد. از طرفی وصیت کننده می تواند از وصیت خود برگردد.  یا پس از اینکه وصیتی کرد بعد از آن وصیت دیگری نماید، که در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و وصیت دوم اجرا می‌شود. اگر فرد دست به خودکشی و اعمالی بزند که باعث جراحت و از بین رفتن او شود و پس از آن وصیت کند اگر بر اثر این آسیب زدن به خود فوت کند وصیت انجام شده باطل است و هیچ اثر حقوقی بر آن بار نمی‌شود. چرا که وصیت با سوء نیت انجام شده است.

شرایط موصی له:

موصی له کسی است که برای او و به نفع او وصیت شده است. لذا باید موجود باشد تا بتواند مالک منافع یا عینی شود که برای او وصیت شده است.به همین خاطر نمی توان به نفع شخصی که فوت کرده است یا هنوز به دنیا نیامده است و صیتی انجام داد. با همین استدلال جنین نیز باید زنده متولد شود تا وصیت برای او صحیح باشد.اگر کسی جنینی را عمدا سقط کند تا وصیت انجام شده به او نرسد در این صورت اموال به وراث  جنین که همان پدر و مادر و یا سایر افراد خانواده او هستند می رسد.

شرایط وصی:

وصیت کننده می تواند یک یا چند وصی را برای انجام وصیت خود تعیین کند. در صورت تعدد وصی آنها باید مجتمعا به وصیت عمل کنند. یعنی تصمیم ها به اشتراک گذاشته شود، با هم تصمیم بگیرند و با هم و با موافقت یکدیگر انجام دهند، در این حالت عمل یکی از آن ها بدون موافقت دیگران نافذ نیست. در صورتی هم که چند وصی تعیین شده اند ولی وصیت کننده قید کرده است که هرکدام مستقلاً تصمیم بگیرند و عمل کنند، در این حالت هر کدام از آن ها باید به تنهایی مورد وصیت را انجام دهد.

شرایط موصی به:

همان طور که گفتیم موصی به همان مالی است که مورد وصیت قرار گرفته است. این مال باید مالیت و منفعت عقلایی داشته باشد. یعنی چیزی باشد که قابل ارزش گذاری باشد و در نزد عرف نیز برای آن منفعتی متصور شده باشد. مثلاً پشه ای را که در هوا پرواز می کند نمی توان به ملکیت دیگری در آورد  و از طرفی مال مورد وصیت باید حتماً ملک وصیت کننده باشد و شخص نمی تواند اموال دیگری را برای خود وصیت کند. همچنین وصیت باید تا یک سوم اموال انجام شود و بیشتر بر آن منوط بر تنفیذ وراث است.

ماده ۸۳۶ قانون مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد:

هرگاه کسی به قصد خودکشی خود را مجروح و مسموم کند یا عوامل دیگری از این قبیل را که موجب هلاکت است انجام دهد و پس از آن وصیت کند آن وصیت در صورت هلاکت باطل است .و هرگاه اتفاقاً منتهی به فوت نشد وصیت نافذ خواهد بود.

شرایط بطلان وصیت به موجب ماده مذکور عبارتند از:

موصی باید خود را مجنون یا مسموم کند یا اعمالی از این قبیل را که موجب هلاکت است  انجام دهد. مانند آن که اعتصاب غذا کند بنابراین هرگاه اعمالی مرتکب شود که نوعاً موجب هلاکت نمی‌شود مانند آن که سر خود را بر اثر عصبانیت به دیوار بزند و در نتیجه آن فوت کند در این حالت اگر قبل از فوت وصیتی کرده آن وصیت باطل نمی شود.

باید عمل مذکور را به قصد خودکشی انجام دهد. بنابراین اگر قصد خودکشی نداشته باشد ولی اتفاقا در اثر انجام آن فوت کند وصیت انجام شده باطل نمی شود.

وصیت باید پس از ارتکاب عمل انجام شود یعنی فرد ابتدا عملی را که باعث هلاکت و فوت او می شود انجام دهد سپس وصیت نماید. مثل اینکه اول به قصد خودکشی سم بخورد و سپس وصیت کند در غیر این صورت وصیت انجام شده باطل نخواهد بود.

وصیت محجور  : باطل است؛علت عدم وجود اهلیت تمتع زیرا وصیت از امور شخصی و قائم به ذات موصی است در نتیجه ولی یا قیم نیز نمی توانند از جانب محجور وصیت نمایند.

وصیت راهن: وصیت راهن نسبت به عین مرهونه صحیح و نافذ است و‌نیازی به تنفیذ مرتهن ندارد علت وصیت تصرف معلق به فوت بوده و‌از سوی دیگر به علت تقدم حق مرتهن بر موصی له ؛ وصیت منافاتی با حق مرتهن ندارد.

وصی ورشکسته: صحیح است علت وصیت ورشکسته منافاتی با حقوق هیئت دیان ندارد زیرا که به هر حال در تصفیه ی ترکه حق دیان مقدم بر عطایای معلقه بر فوت است.

وصیت اکراهی: وصیت مکره غیر نافذ و‌رد نکردن آن تا زمان فوت و‌ پس از زوال کره حاکی از تنفیذ ضمنی وصیت است.

وصیت اکراهی در صورت عدم تنفیذ و عدم رد موصی مکره در زمان حیات و پس از فوت نیز غیر نافذ است و‌تنفیذ و یا رد آن به قائم مقامی وراث انجام می پذیرد.

نکته: اهلیت موصی در زمان انشا وصیت کافی است. و‌نیازی نیست که تا زمان مرگ‌ باقی بماند پس جنون موصی پس از وصیت ؛ تاثیری در آن ندارد.

*هرگاه دو وصیتنامه مخالف دریک روز تنظیم شده باشد ونتوان تقدم یکی را احراز کرد؛درصورتی که تعارض ذاتی نباشد (مانند تملیک یک مال به دو نفر) باید در هر دو را اجرا کرد زیرا تردید دراصل رجوع وجوددارد و زمان هیچ یک از دو اراده به اثبات نمی رسد.برعکس هرگاه تضادبین دو وصیت ذاتی باشد و جمع آنها حتی درفرض انشاءیک وصیت ممکن نباشد (مانندتملیک طلب به بدهکار وشخص ثالث) چاره ای جزء ابطال هر دو باقی نمی ماند.

*تنها اثر قبولی موصی له در زمان زنده بودن موصی، این است که اگربعد ازفوت  موصی، موصی له همچنان برنظرخود باقی بماند، قبول مجدد نیاز ندارد.پس قبول موصی له قبل ازفوت موصی، مؤثرنیست ومی تواند از وصیت خودرجوع کند حتی اگر موصی له، موصی به را قبض کرده باشد.

*تبعیض در رد و قبول وصیت درصورتی امکان دارد که موضوع وصیت قابلیت آن را داشته باشدو آن بخش مورد قبول، به طور مستقل بتواند موضوع تملیک قرارگیرد.دراین صورت موصی له می‌تواندوصیت را نسبت به قسمتی ازموصی به قبول کندکه با این وصف، وصیت نسبت  به قسمتی که قبول کرده صحیح ونسبت به قسمت دیگرباطل می‌شود.

*هرگاه دو وصیت نامه مخالف دریک روز تنظیم شده باشد ونتوان تقدم یکی را احراز کرد درصورتی که تعارض ذاتی نباشد (مانند تملیک یک مال به دو نفر) باید در هر دو را اجرا کرد زیرا تردید دراصل رجوع وجوددارد و زمان هیچ یک از دو اراده به اثبات نمی رسد.برعکس هرگاه تضادبین دو وصیت ذاتی باشد و جمع آنها حتی درفرض انشاءیک وصیت ممکن نباشد (مانندتملیک طلب به بدهکار وشخص ثالث) چاره ای جزء ابطال هر دو باقی نمی ماند.

نکته:ولی حقوق ارثی و وصیت بیگانگان تابع قانون ملی آنان است ،هرچند مربوط به اموال غیرمنقول واقع درایران باشد.

آیا پدر و مادرم میتوانند فرزندان خود را از ارث محروم کنند؟خیر ، باید گفت قواعد ارث از قواعد امری است و کسی نمیتواند برخلاف آن عمل کند طبق ماده 837 قانون مدنی کسی نمیتواند به موجب وصیت فرزند خود یا هر یک از ورثه را از ارث محروم کند و اگر چنین وصیتی هم شده باشد وصیت باطل است.

آیا پدر مادر می توانند قبل از فوت ارثیه فرزندان را تقسیم کنند؟قبل از فوت والدين تقسيم ارثيه در قالب ماترك معنى ندارد و فقط مى توانند در قالب يكى از عقود اموال را به نام فرزندان خود يا اشخاص ديگر منتقل نمايند.والدین می‌توانند قسمتی یا هر میزان از اموال و املاک خود را به یک یا چند نفر از فرزندانشان یا هر کس دیگری در قالب عقود دیگری مانند هِبه ،صُلح ،هدیه ، فروش یا به اشکال حقوقی دیگری واگذار نمایند.

همچنین می‌توانند وصیت کنند که بعد از فوت آنها، قسمتی از اموال را به کسی دیگر غیر از فرزندان آنها واگذار شود.

البته اگردر قالب وصیت باشد این وصیت فقط تا 3/1 (یک سوم )کل ارثیه نافذ است مگر اینکه کلیه ورّاث آنرا تنفیذ و تایید نمایند. (والا نسبت به مازاد 3/1 وصیت باطل و بلا اثر است)

پدر و مادر می‌توانند ارثیه خود را حتی به غیر از ورثه وصیت نمایند،مثلا برای امور خیریه یا یکی از همسایگان و…بنابراین اگر والدین قبل از فوت برای جلوگیری از هر گونه نزاع احتمالی قصد دارند که به یکی از روش‌هایی که گفته شده اقدام نمایند بایستی از طریق ثبت و صدور سند رسمی اقدام کنند. (برای استحکام رابطه حقوقی و جلوگیری از هر گونه طرح دعوا احتمالی)

وصیت فضولی:

وصیت به مال غیر یا همان وصیت فضولی مقرر در ماده841قانون مدنی به دو صورت انجام میشود:1-وصیت به مال غیر معلق به خود فضول؛الف-وصیت معلق به خود برای خود:فضول وصیت میکند اتومبیل محسن بعد از مرگ من به من برسد.وصیت در اینصورت باطل است.

ب-وصیت معلق به فوت فضول اما برای دیگری:فضول وصیت میکند اتومبیل محسن بعد از مرگ من به زهرا برسد.وصیت در این صورت باطل است.

(وصیت به مال غیر اگر معلق به فوت خود فضول باشد چه فضول برای خود وصیت کند یا دیگری وصیت باطل است.)

2-وصیت به مال غیر معلق به فوت مالک نیز دو حالت دارد:الف-وصیت معلق به فوت مالک اما برای دیگریکفضول وصیت میکند اتومبیل محسن بعد از مرگ محسن به زهرا برسد.این وصیت غیر نافذ است.

ب-وصیت معلق به فوت مالک اما برای خود:فضول وصیت میکند اتومبیل محسن بعد از مرگ محسن به خودم برسد.وصیت در این صورت غیر نافذ است.

(وصیت به مال غیر اگر معلق به فوت مالک باشد چه این وصیت برای خود فضول باشد چه برای دیگری در دو حالت غیر نافذ است.)

*ماده841 قانون مدنی مقرر میدارد:موصی به باید ملک موصی باشد و وصیت به مال غیر ولو با اجازه مالک باطل است.*

درصوتی که نیاز به مشاوره تخصصی و رفع مشکل حقوقی دارید می توانید با بهترین وکلای ایران در وکیل تیک بصورت آنلاین یا تلفنی مشاوره بگیرید