توسط 
جرم افترا در نظام حقوق کیفری ایران
تعریف افترا:
اِفْتِرا لغتی است که در کتاب قرآن کریم بیان شده و از معنای آن نسبت دروغ استنباط شده است و گاهی هم با واژه‌هایی چون کذب و بهتان همراه است ( سوره مبارکه انعام آیات 14-21-93)
– جرم افترا :
از اصطلاحات علم حقوق بوده و به این معناست که فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد، بدون آن که قادر به اثبات آن باشد. در حقیقت افترا تهمت زدن است که تهمت زننده برای متهم کردن افراد، وسایل و ادوات جرم را به نوعی به شخص ارتباط میدهد یا در منزل یا در جیب یا در وسایلی که مربوط به آن شخص است، قرار میدهد.برخی از شرایط تحقق افترا عبارتند از: انتساب جرمی به دیگری، معین بودن شخص طرف اسناد و ابتدائی بودن اسناد. مجازات مرتکب جرم افترا یک ماه تا یک‌سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق است و نیز اگر شخصیت مرتکب به نحوی بود که می‌بایست درباره او مجازات مناسبی تعیین شود بر حسب مورد حبس تعزیری یا شلاق تا ۷۴ ضربه مورد حکم قرار می‌گیرد.( ماده 697 قانو مجازات اسلامی بخش تعزیرات)
– انواع افترا :
1- افترای شفاهی : نسبت دادن جرمی به دیگران به صورت شفاهی ، از طریق نامه ، اوراق چاپی ،رسانه‌ها یا به صورت سخرانی در مجامع عمومی است.( ماده 697 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)
2- افترای عملی : گاهی ممکن است کسی به جای انکه حرف افترا آمیزی را علیه دیگری به زبان آورد و یا مطالب افترا آمیزی علیه وی منتشر نماید با گذاشتن ادوات و یا اشیای اتهامآور نزد وی او را در مظان اتهام قرار دهد و در واقع تأثیر منفی این کار بیشتر از یک افترای ساده است لذا مجازات سنگینتری برای این مورد تعیین شده است. به عبارت دیگر این نوع از جرم افترا ناظر به اعمالی است که مرتکب جرم بدون توسل به نسبت‌دادن جرم به دیگری و طرق ارتکاب اعمال مصرح در قانون از قبیل قراردادن آلات و ادوات جرم در محل کار یا زندگی وی… موجبات تعقیب شخص بی‌گناهی را فراهم کند و وقتی این جرم محقق شود، موجبات تعقیب جزایی فرد را فراهم کند. ( ماده 699 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)
1- بررسی ارکان تحق جرم افترا شفاهی:
– رکن قانوني :
در بیان این جرم قانونگذار در ماده 697 قانون مجازات اسلامی بخش تعزيرات چنین سخن گفته است:
« هر کس به وسيله اوراق چاپي يا خطي يا به وسيله درج در روزنامه و جرايد با نطق در مجامع يا به هر وسيله ديگر به کسي امري را صريحا نسبت دهد يا آنها را منتشر نمايد که مطابق قانون آن امر جرم محسوب ميشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نمايد جز در مواردي که موجب حد است به يک ماه تا يک سال و تا 74 ضربه شلاق يا يکي از آنها حسب مورد محکوم خواهد شد.
تبصره – در مواردي كه نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نمايد مرتكب به مجازات مذكور محكوم خواهد شد.»
نکته : با توجه به جمله « … يا به هر وسيله ديگر … » بنظر ميتوان گفت هر وسيلهاي ، مثل چاپ نقاشي يا کاريکاتور، استفاده از رايانه و اينترنت، و ارسال پيام کوتاه از طريق تلفن همراه، ميتواند موجب تحقق جرم افترا شود .
بنا به نظريه مشورتی8987/7 30/9/1381 اداره حقوقي قوه قضائيه طي يک نظريه مشورتي اعلام کرده است،« اگر به وسيله اينترنت يا مشابه آن هم جرمي به کسي نسبت داده شود و نسبت دهنده نتواند صحت آن انتساب و اسناد را ثابت نمايد مورد مشمول ماده 697 قانون مجازات اسلامي خواهد بود.»و با توجه به مفهوم ماده فوق ميتوان نتيجه گرفت که حتي يک سخنراني در يک مجمع نيز کفايت ميکند. البته بايد تعداد حاضران به حدي برسد که عرفاً اطلاق کلمه مجمع به آنها ممکن باشد پس به اين ترتيب نميتوان اظهارات شفاهي کسي در يک مهماني و يا اظهارات تلفني يک نفر به افراد متعدد را نطق در مجمع دانست.
– رکن مادی :
الف: انتساب جرم به ديگري : در ماده فوق به طور کلي از انتساب جرم به ديگري سخن گفته است . يعني نسبت دادن اعمالي که جرم نيست ولي برخلاف شرع يا شأن يا حتي مستوجب تعقيب اداري يا انتظامي باشد موجب محکوم شدن مرتکب به اعتبار ماده فوق نميشود براي مثال کسي را متهم به بيتقوايي، بيعدالتي و نظاير اينها کند و اينکه قيد واژه «کسي» تنها مربوط به اشخاص حقيقي ميشود و نميتوان اشخاص حقوقي را مورد شمول قرار داد.
ب – تصریح در انتساب: يعني مرتکب بايد امري را صريحاً نسبت دهد … که مطابق قانون آن امر جرم محسوب ميشود. لازم نيست که مرتکب مشخصات دقيقي از جرم بيان کند بلکه وقتي به طور صريح بگويد فلاني دزدي کرده يا آدم کشته کفايت ميکند وليکن بکار بردن کلمات و واژههاي عامي مثل جاني و بزهکار و غيره و… براي تحقق جرم افترا کافي نيست بلکه ممکن است موجب تحقق جرم توهين شود و اينکه جرم افترا، مثل توهين بدیهی و ابتدايي بودن انتساب جرم ضرورتي ندارد . بنابراين اگر دو نفر ارتکاب جرمي را به صراحت به هم نسبت دهند هر دو مفتري محسوب ميشوند بدون توجه به اين که شروع با کدام يک بوده است.
پ – شخص طرف انتساب جرم معین و مشخص باشد: منظور از معین بودن ذکر نام و مشخصات او یا با اشاره و علامت و… که فرد مورد شناسایی قرار بگیرد.نه فرد مجهول یا ناشناخته.
ت- ناتواني مفتري از اثبات صحت اسناد:هر گاه مفتري بتواند صحت نظر خود را در مورد ارتکاب جرم از سوي شخص مورد اتهام به اثبات رساند وي به عنوان مفتري قابل مجازات نخواهد بود. به عبارت دیگر برای تکمیل رکن مادی بزه افترا، ناتوانی نسبت دهنده از اثبات درستی موضوع افترا لازم است، زیرا اصل برائت است و در نتیجه بار اثبات صحت اتهام بر عهده مدعی خواهد بود و علی الاصول محل اثبات آن همان محکمه‌ای است که به دعوی افترا رسیدگی میکند، مگر اینکه موضوع اتهام قبلاً در دادگاه دیگری در حال رسیدگی باشد که در این صورت رسیدگی به بزه افترا در حقوق ایران به استناد 21 قانون آیین دادرسی کیفری1392 تا حصول نتیجه از دادگاه یاد شده معوق خواهد ماند؛ همچنین است، اگر رسیدگی به جرم منتسب در صلاحیت برخی محاکم خاص مانند دادگاه نظامی باشد؛ در نتیجه، رسیدگی به صحت یا کذب امر منتسب مُعلَّق حکم افتراست، ولی مُعلَّق اقامه دعوی افترا از طرف شاکی خصوصی نیست.اگر نسبت‌هایی که به طرف اسناد داده شده است، متعدد باشد، لازم نیست تمام آن نسبت‌ها کذب باشد، بلکه اگر برخی از آنها نیز کذب باشد، کافی است.، در غیراین‌صورت ممکن است که اشخاص علاوه بر اتهامات کاذب، امور واقعی را نیز به طرف اسناد نسبت دهند تا از مجازات فرار نمایند.
ث- وسیله انتساب جرم افترا: منظور از وسایلی است که شخص با استفاده از آنها جرم افترا را مرتکب میشود که عبارتند از:
– نوشتن اوراق چاپی یا خطی: البته این اوراق محتوی افترا، باید علنی شود و حداقل باید به شخص طرف افترا یا اشخاص دیگر ارسال شود.
– انتشار اوراق: منظور از انتشار آن است که، ورقه مذکور بجای ارسال به طرف افترا و یا سایر مقامات رسمی، در معابر عمومی توزیع یا به در و دیوار نصب شود.
– نطق در مجامع: که اظهار و بیان مطالب خلاف واقع و افترا آمیز از ناحیه گوینده در حضور عده‌ای که صرفاً بتوان آن را مجمع نامید صورت گرفته باشد.
– درج در روزنامه و جراید: در تمام موارد فوق، شخص اسناددهنده باید با علم و آگاهی از دروغ‌بودن مطالب ادعایی خود، اقدام به این عمل کرده باشد.
– رکن معنوی:
برای تحقق جرم افترا شفاهی صرف عمد در فعل ارتکابی کفایت می کند و با عمل عمدی و آگاهی مرتکب بر جرم بودن عمل انتسابی به شخص دیگر جرم محقق شده و مقید به نتیجه نیست و از جرایم مطلق است و قصد مفتری و سوء نیت عام وی از ارکان تحقق بطه افترا شفاهی است و در صورت تعمدی نبودن فعل شخص و عدم آگاهی به جرم بودن عمل انتسابی جرم افترا تحقق نیافته است.
– مجازات افترا شفاهی:
مجازات جرم افترای شفاهی مطابق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات «… كه مطابق قانون آن امر جرم محسوب ميشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت کند، جز در مواردي كه موجب حد است، به يك ماه تا يك سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق يا يكي از آنها حسب مورد محكوم خواهد شد.»
1– بررسی ارکان تحق جرم افترا عملی :
– رکن قانونی:
طبق ماده 699 قانون مجازات اسلامی:«هر کس عالماً عامداً ، به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او میگردد بدون اطلاع آن شخص ، در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به اوست بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد ، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم میشود .»
– رکن مادی:
الف- رفتار فیزیکی:افعال مثبت گذارندن- مخفی کردن- متعلق به غیر قلمداد نمودن.
منظور از گذاردن: گذاشتن آلات و ادوات جرم و یا اتهام آور در منزل – محل کسب و مکانهای شخصی .
منظور از مخفی کردن : میتوان گفت برای مثال مواد مخدر در باغچه منزل کسی پنهان کردن.
منظور از متعلق به غیر قلمداد نمودن : میتوان اینگونه مثال زد که کسی مواد مخدر خود را در ساک کسی دیگر بیندازد و شخص تحت تعقیب قرار گیرد.
ب – شرایط اوضاع و احوال: اولین شرط این است که ماهیت اتهام آور اشیاء ، آلات و ادواتی که در منزل و…. کشف شود لذا اگر ماهیت این موارد کیفری نباشد و باعت اتهام به کسی نشود و تنها شاید باعث ایجاد بدبینی وی در مردم شود جرم محقق نمیشود.
ج – نتیجه حاصله: چون افترای عملی یک مجرم مقید است منطبق ماده 699 باید طرف مورد افترا ، مورد تعقیب کیفری قرار بگیرد و پس از تحقیات لازمه منجر به صدور قرار منع تعقیب یا رای برائت قطعی شود . تنها پی از حاصل شدن این نتایج میتوان به تعقیب شخص مرتکب پرداخت.
– رکن معنوی:
برای تحقق جرم افترای عملی باید سوء نیت وجود داشته باشد و مرتکب با توجه به ماده 699 عمل خود را عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری انجام دهد.
این تصریح فوق دارای چند نکته است :
– مرتکب در انجام کارخود عامد و قاصد باشد و تحت تأثیر مشروبات الکلی و بیهوشی و این قبیل قرار نگرفته باشد.
– با توجه به اینکه قید عالماً آورده شده مرتکب باید از ماهیت اتهام آور اشیا و ادوات و … آگاه باشد.
– مرتکب باید دارای سوء نیت خاص باشد یعنی قصد وی متهم کردن دیگری باشد.
– مجازات افترا عملی:
مجازات جرم افترای عملی همچنین بر اساس ماده ۶۹۹ این قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات «… پس از صدور قرار منع تعقيب يا اعلام برائت قطعي آن شخص، مرتكب به حبس از ۶ ماه تا سه سال يا تا ۷۴ ضربه شلاق محكوم ميشود.»
– رویه رسیدگی به جرم افترا :
به این صورت است که مفتری علیه (شخصی که جرم به او نسبت داده شده) قبل از این که به جرم او رسیدگی شود می تواند از مفتری (شخصی که تهمت زده است ) شکایت کند. در این صورت مفتری به دادگاه احضار شده و اسناد و مدارک صحت گفته خود را به دادگاه تسلیم میکند. اگر دادگاه پس از بررسی اسناد و مدارک گفته مفتری را صحیح و موثق دانست حکم برائت ( برائت به معنای پاک شدن از عیب و تهمت و تبرئه شدن است) مفتری را صادر میکند.
نظرات